Ein av få - Noregs Mållag
Medlemsblad for Noregs Mållag • Nr. 4 – september 2011 Ansvar – Kulturansvaret som me tek, kostar. Det krev at me må vere effektive, og det er eg overtydd om at me skal kunne greie fint, seier Edmund Austigard, påtroppande sjef i Samlaget. MIDTEN Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Foto: Kjartan Helleve/Samlaget Ein av få EITT SKRIFTSPRÅK: – Alle spør om eg har flytta til Oslo, men det har eg ikkje. Eg bur framleis i Sogn og Fjordane. Å vere president er på linje med det å vere stortingspolitikar, så eg har ikkje meldt flytting. Eg kjem jo frå Sogndal, og der er det berre eitt skriftspråk. FotballNoreg er spreidd ut over heile landet, og det er klart at eg representerer noko anna enn om eg til dømes hadde kome frå ein Osloklubb. Foto: Kjartan Helleve NYNORSK PÅ TOPP: Det er ikkje kvardagskost å finne nynorsk på øvste nivå i idretten. No kan ein lese programblad på landskampar og verte møtt med «Velkomen til kamp» – signert Yngve Hallén, President i Noregs Fotballforbund. Midten NORMERING Romantisk idé Motbør – Det finst ein romantisk idé om at det skal strøyme til med studentar til andre språk, berre svensk blir frivillig i den finske grunnskulen, meiner Åsa Palviainen, forfattaren av rapporten Frivillig svenska?. Side 16-17 Kulturdepartementet har i sommar fått fleire kritiske innspel mot arbeidet med ny nynorsknormal. I oktober er det planlagt eit møte om ei ordliste for ein nynorsk med «minimal valfridom og utan tilnærming til bokmål». Side 10–11 VAL Språkglede – Det har vorte så lett å rakke ned på nynorsken. Ein kan seie dei sjukaste ting utan at nokon reagerer. Eg meiner me må slå ned på det, seier Bård Vegar Solhjell, parlamentarisk leiar i SV, før kommunevalet. Side 6–7 Foto: SV VALFRIDOM Livet har teke til Han har fått ei verd Å kjempe mot Eller ta imot Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Utgjeven av Noregs Mållag Tilskrift: Postboks 474 Sentrum 0105 OSLO Redaktør: Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no, 23 00 29 32, faks 23 00 29 31 leiarteigen Helge Torvund, Avstanden er eit vipeskrik I redaksjonen: Hege Lothe, Tuva Østvedt Heimeside: www.nm.no Abonnement: 250 kroner per år Utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no Språkpolitikk i kvardagen Eit val er avslørande for dei politiske partia. Dei blir tvinga til å svare for seg. Ofte blir dei konfronterte med noko dei lova i førre valkamp, eller valkampen før det. Det blir sett opp rekneskap over løftebrot og innfridde lovnader, og partileiarane lover at neste gong skal reknestykket gå i pluss. Lokalpolitikarar har avgrensa høve til å påverke den nasjonale språkpolitikken. Likevel køyrer Høgre og FrP ein valkamp der dei lover at kommunen skal søkje om fritak frå skriftleg nynorsk i skulen. Det har kome søknader frå heile landet om akkurat dette. Dette kunne ha vore valflesk. Det er det ikkje. Det er gjort slike språkpolitiske vedtak i mange kommunestyre dei siste åra. Ungdomsparti på høgresida har hatt dette som valkampsak i ei årrekkje og ved å få det opp på eit slikt nivå, gjer dei det enklare å stille opp på skulevalet ved neste val. Realistisk eller ei, det sankar røyster. For å demme opp mot dette, må språkpolitikk bli eit emne i kommunane. I staden for å bry seg om opplæringslova som ein uansett ikkje har råderett over, så bør kommunane gjere vedtak i saker som ligg innafor det politiske verkefeltet for lokalpolitikarar, t.d. kommunale språkbruksplanar, utlysingar av kommunale stillingar, språkopplæring i barnehagane og samanslåing av skular. Det kjem ein kvardag etter valet, og det er i den me skal arbeide. Ei oppgåve blir å fortelje nye og gamle lokalpolitikarar at nynorsk er viktig. Det bør helst skje før nokon legg fram ei sak i kommunestyret som seier det motsette. Kjartan Helleve, redaktør 2 Teikning: Kjartan Helleve Oslo – Utøya – valkamp –målstrid Fredag 22. juli sit eg i bil på veg rundt Öland i Sverige. Eg får ei tekstmelding frå bror min kvart på fire. Han spør om alt er bra med meg. Det betyr at noko er gale. Eg ringjer bror min, og får vite om bomba i regjeringskvartalet. Når vi når sørspissen av øya er utsikta nydeleg og stemninga trykka. Frå Twitter plukkar vi opp meldingar om Utøya. Tilbake på nordspissen av øya slår vi på fjernsynet, ringer venner, opplever straumbrot og ser på lyn. Vi legg oss tidleg. På laurdagen køyrer vi heim etter å ha vakna til nyhende om over 80 drepne. Det er vanskeleg å gå på kontoret vekene etterpå. Målarbeid vert nedprioritert. Artikkel på artikkel i aviser og på nett vert lese. Er med på rosetog i Oslo. Står i menneskehavet utanfor rådhuset og klemmer bror min og grin. Ser hundretusenvis av blomar verte strekte mot sky. Freistar forklare ein journalist frå BBC kvifor roser er svaret på terrorisme. Vi kjem alle til å hugse kva vi gjorde fredag 22. juli. Korleis vi ei tid var i eit vakuum, før vi klarte vende tilbake til kvardagen. Terroråtaka i Oslo og på Utøya råka oss alle. Nokre har mist ein familiemedlem eller ein nær ven. Nokre har mist ein kjenning eller kollega. Alle desse har igjen familie og vennekrins som vert påverka av å få død og meiningsløyse så nær innpå seg. Men kjensla av å vere råka stoggar ikkje der. Sorg og uro, fortviling og sjokk er noko som vert delt av alle. Vi kjende oss alle angripne den 22. juli. Vi er alle råka. Håvard B. Øvregård, leiar Det meste kan verke meiningslaust etter terrorhendinga. Men det er berre til vi har fått tid og ro til å la det søkke litt i oss. Når vi tenkjer etter ser vi at framhald med vårt daglege virke er nett det riktige tilsvaret, saman med å møte gjerningsmannen sitt hat med kjærleik – møte hans framandfrykt og sjåvinisme med meir verdsetjing av mangfald. Det er ein annan valkamp i år enn vi er vane med. Ikkje berre har han byrja mykje seinare, men han er òg mykje rolegare. Åtaket 22. juli har sett politikken i eit perspektiv som gjer det lettare å avsløre det uviktige og smålege. Eg trur ikkje det er tilfeldig at eg så langt i valkampen, når eg skriv dette, knapt har sett døme på sidemålshets. I ein «normal» valkamp hadde eg for lenge sidan vorte oppgitt av måten politikarar og ungdomsparti prøver fiske røyster på sjåvinistisk sidemålshat. Men ikkje i år. Eg trur den spesielle ramma rundt valkampen i år gjer at sidemålshets ikkje vert sett på som ei passande «salsvare». Lat oss håpe at dette er noko som held fram. For målstrid har ikkje vorte mindre viktig etter 22. juli. Sjølv om det var vanskeleg å tenkje på målsak og sidemålsargumentasjon midt i all død og sorg, så kjenner eg no at dette er snudd til større engasjement. Målstriden er ein av fleire kampar for mangfald i samfunnet som berre har vorte viktigare etter terroråtaka. Respekt for mangfald, fleirspråksverdi og respekt for sidemål er for meg eitt og same. Målstrid er også ein måte å heidre minna til dei som ikkje er mellom oss lenger. Fleire av dei som døydde, var eller hadde vore aktive i målrørsla. Mellom dei som miste livet i Regjeringskvartalet var ein tillitsvald i eit av yrkesmållaga. I AUF og Arbeidarpartiet sine minneord over dei som miste livet på Utøya er dette nemnd om fleire, med omtalar som «sterkt engasjert for nynorsk» og «ordsmed av rang og stolt nynorskbruker». Ein annan av dei som miste livet på Utøya var i midten av juni ute i media med eit sterkt forsvar av sidemål og nynorsk i Oslo-skulen. Vi skal halde fram med det arbeidet som desse var ein del av. Og vi skal freiste halde fast i det gode fellesskapet som vi kjende i rosetoga og andre markeringar landet rundt. Vi skal gje kvarandre ein klem oftare. Vi skal vere litt romslegare. Vi skal møte både meiningsfellar og meiningsmotstandarar med openheit og respekt. Om dei tragiske hendingane 22. juli skal endre oss, så skal det vere til det betre. Håvard B. Øvregård Noregs Mållag Norsk Tidend nr. 4 – 2011 Bjørnsonstipendet til Leikvoll Foto: Silje Holte Bjørnsonstipendet 2011 gjekk til Jan Roar Leikvoll. Stipendet på 15 000 kroner vart delt ut av Litterært råd, Norsk Bokhandlerforening og Bjørnsonfestivalen. Tidlegare vinnarar av stipendet er Karl Ove Knausgård, Carl Frode Tiller og Sigmund Løvåsen. folk intervjuet For fyrste gong på lenge skal Samlaget få ein forfattar i direktørstolen. Edmund Austigard ◆ fødd 1964, frå Årdal i Ryfylke ◆ tek til som ny direktør i Det Norske Samlaget ◆ kjem frå stillinga som direktør i Den Norske Bokdatabasen ◆ utdanna diplomøkonom ◆ har gitt ut to romanar, den tredje kjem i haust Edmund Austigard har lenge vaka som ein kandidat til direktørstolen i Det Norske Samlaget. Denne gongen var tida rett, og han har sjølv sagt at dette var eit tilbod ein ikkje kunne seie nei til. Men det har vore enklare tider å ta over forlaget i, med uro både internt og offentleg. Stephen Walton har sagt at han ikkje kan skjøne at Austigard vil seg sjølv så vondt. Ein kan mest få inntrykk av at Samlaget har blitt det nye NAV. Sjølv ser Austigard ikkje fullt så tungt på det. – Ei av utfordringane mine vil nok bli å snu det inntrykket. Eg er likevel sikker på at det skal gå bra. Uansett kva som har hendt dei siste åra, så er det trekk ved forlaget som sit fast, i alle fall slik eg kjenner forlaget som forfattar. For det fyrste har dei som arbeider der ei brennande interesse for litteratur. For det andre er stemninga folkeleg, og enno prega av dugnadsånd. Denne kulturen sit jo i veggene og lever i beste velgåande sjølv om nokon går ut døra. Eg kjenner meg difor trygg på at det dette vil gå seg til med nokre forsiktige steg. Dessutan syner jo oppslaga i media at folk faktisk bryr seg om kva som hender med forlaget. Det er eit godt teikn. På den andre sida vil eg nok ikkje kalle inn til pressekonferanse fyrste dagen på jobb og seie at no er alt i orden. Det er det resultata våre som skal seie. Norsk Tidend nr.4 – 2011 Bjørn Sortland heidra med Aschehougprisen Forfattaren Bjørn Sortland er tildelt Aschehougprisen på 100 000 kroner. Sortland har skrive rundt 40 bøker for barn og ungdom i ulike sjangrar. Mange av bøkene hans er omsette til andre språk og komne ut i nærmare tjue land. Sortland har tidlegare motteke ei rekkje prisar for forfattarskapen sin i inn- og utland. (NPK) Litteratur som brekkstong: – God litteratur vinn fram overalt, seier Edmund Austigard som snart tek over som direktør i Det Norsk Samlaget. Foto: Kjartan Helleve viktig. Denne trua på litteratur tek eg sjølvsagt med meg som forlagssjef. – På same måte som Pax og Oktober så har jo Samlaget eit unikt utgangspunkt? – Ein kan jo spørje seg om det er noko typisk for innhaldet i den litteraturen som Samlaget gjev ut? Som nynorskbrukar og ryfylking kjenner eg det jo som å kome heim. Eg kjenner att forteljingane og humoren i bøkene, eg kjenner att måten å arbeide i lag på. Så det er jo noko der, noko anna. Men litteraturen frå Samlaget må famne vidt. Samlaget var i utgangspunktet radikalt og provoserande, og det er jo framleis folk som blir provoserte av å lese litteratur på nynorsk. Dette gjev ei kjensle av å ha ein heimebane og ein bortebane, der heimebanen er klart definert. – Men eg er usikker på om kor mykje omsyn ein skal ta til denne heimebanen. Det kan fort bli eit hinder, samstundes som det er viktig. Eg har i grunnen ikkje noko svar på dette no. Men uansett har jo forlaget eit ansvar for breidda, for å sikre at me har lyrikk og essaysamlingar med blikk frå Årdal og Førde. Det er viktig i både forlags- og medieverda at me ikkje alle ser med same linse. – Ein av tinga som gjer at eg gler meg til å byrje, er at det går ein raud tråd frå forfattarane, gjennom dei som arbeider i forla- – Du har sagt at dei som skriv på nynorsk skal søkje seg til Samlaget. Samstundes har ein dei siste åra sett at det dukkar opp nynorske debutantar på andre forlag. – Det er bra at dei andre forlaga også gjev ut nynorske skjønnlitterære bøker, både av etablerte og uetablerte forfattarar. Men målet mitt er at Samlaget skal vere av ein slik klasse at det blir det naturlege valet for dei som skriv på nynorsk. Forlaget skal ha så gode redaktørar, så gode marknadsfolk og eit så godt omdøme at forfattarane har lyst til å vere der. Til tross for det biletet som blir teikna i media, så er forlaget langt på veg allereie der. Det gjeld berre å syne det fram. – Så de vil i framtida ha nynorskkurs for boksmålsforfattar som ynskjer å vere hjå dykk? – Nja, eg tviler på det. Samstundes skal me vere klåre over at det finst store utfordringar for alle som gjev ut bøker og skal leve av det. Det einaste me i bokbransjen kan love kvarandre er at det kjem til å bli tøft i åra som kjem. Dei gode åra er definitivt over, og det vil bli hardt å få noko tilsvarande attende. Det betyr at det må bli teke tøffe val. Kulturansvaret som me og dei store forlaga tek kostar. Me tek det moglegvis i dobbelt mon. Det krev jo at me må vere effektive, gjerne med mindre midlar enn andre. Det er eg overtydd om at me skal kunne greie fint. Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no God haust for Torvund Lyrikaren og forfattaren Helge Torvund er tildelt kulturprisen til Stavanger Aftenblad for 2011. Vinnaren er stemt fram av lesarane til avisa. Samstundes feirer Samlaget at Torvund rundar 60 år med eit litterært arrangement på Litteraturhuset i Oslo og boka Diktkammeret som Torvund og Maria Børja er redaktørar for. Øvereng dagleg leiar i Aasen-tunet Gaute Øvereng (41) er tilsett i den nyoppretta stillinga som dagleg leiar i Ivar Aasen-tunet i Ørsta. Øvereng har vore informasjonsleiar i Ivar Aasen-tunet sidan 2004, dei siste månadene også administrasjonssjef. Den nye daglege leiaren tek over etter Ottar Grepstad, som frå i haust skal konsentrere seg meir om den samla verksemda til Nynorsk kultursentrum. (NPK) Foto: Aasentunet Naturleg val Foto: Hege Lothe get og til dei som sit i styret. Det er ligg ei større sak bak, noko som er viktig for den einskilde, også personleg. – Men no må eg seie at dette ikkje er ting eg har grunna på lenge, men eg kjenner det er godt at du spør. Eg har jo ikkje noko skulering frå Mållaget, eller erfaring frå eit langt liv i Samlaget. Eg har berre mine oppfatningar, og eg ser fram til å sjå på dette med eigne auge. To språk – betre litteratur – Korleis vil du definere Samlaget sitt oppdrag? – Her må eg ta atterhald om at eg berre kjenner forlaget som forfattar. Det kan likevel ikkje vere tvil om forlaget skal kjempe for nynorsk litteratur. Spørsmålet blir meir på kva måte ein skal gjere dette. Skal ein velje ein smal, tydeleg og definert posisjon og stå på barrikadane? Eller skal ein meir ta nynorsk som det mest naturlege i verda, og glede seg over at me har to språk her til lands? Truleg må ein ha to tankar i hovudet samstundes. – Som forfattar har eg sjølvsagt tru på litteraturen. God litteratur vinn fram over alt. Det viser Øklands dikt, Ravatns essay og Parr sine barnebøker. Det at me har to skriftspråk, har gjort at me har fått to litterære tradisjonar som påverkar kvarandre, bryner seg på kvarandre og stundom kryssar kvarandre. Det har gjort norsk litteratur godt. Her har Samlaget vore og skal vere Foto: Aschehoug Vil sjå med eigne auge 3 mange får i dag ikkje med seg denne informasjonen fordi språket i vognkortet og følgjebrevet er for vanskeleg. (NPK) Klart språk på nye vognkort Breva frå Statens vegvesen skal bli lettare å forstå. Først ut er vognkortet, som går til ein million bileigarar kvart år. – Verken vi eller brukarane våre skal kaste bort tid på eit uforståeleg språk. Som ein av dei største brevskrivarane i landet både pliktar og ønskjer vi å gjere oss forstått, seier kommunikasjonsdi- rektør Sissel Faller i Statens vegvesen. Den nye versjonen tek vare på det juridiske samtidig som språket er enkelt og forståeleg. Byråkratispråket og faguttrykka er tekne vekk, og inn er det kome ord som vert brukt i daglegtalen. Vognkortet er ein av dei største utsendingane til Statens vegvesen. (NPK) målsaker Nøgd: Knut Falk er leiar i Strand mållag og svært nøgd med at så mange vel nynorsk som hovedmål i haust. Framgang på Jørpeland (Strandbuen) Medan det på Jørpeland lenge var bokmål som sto klårt sterkast, er dei to skriftspråka no om lag like store. I haust skal seks av ti førsteklassingar på Jørpeland ha nynorsk. Mange av jørpelendingane som i dag er foreldre til skuleborn, vil hugse at det var klårt fleire bokmålselevar enn nynorskelevar for ein del år sidan. Ser vi på dei ulike skulane på Jørpeland i dag, ser vi at omtrent halvparten vel nynorsk. Både på Jørpeland ungdomsskule og på Fjelltun skule (5.–7. klasse) har om lag 48 prosent av elevane nynorsk som hovudmål. På Resahaugen har 51 prosent av fjerdeklassene nynorsk, medan tallene i tredje-, andre- og førsteklasse er 34 prosent, 50 prosent og 43 prosent. Til hausten skal likevel heile 62 prosent av elevane starte i nynorskklasse. Knut Falk er leiar i Strand mållag og svært glad for dei nye tala. – Så flott. Vi har lenge sett ei positiv utvikling for nynorsk på Jørpeland. Dette berre stadfestar denne utviklinga, seier han. Mållagsleiaren har ikkje noko fasitsvar på kvifor utviklinga har vore som ho har, men meiner hovudårsaka heng saman med dialekten i Strand. – Vi har ein dialekt som ligg nær både Strand- og Ryfylkedialekten og fleire foreldre er medvitne om at sidan borna skal lære to skriftspråk uansett, er det betre å gå i nynorskklasse. Bokmål får vi nok av gjennom aviser og andre medium, meiner Falk. Han ser heller ikkje bort frå at nokre vel nynorsk fordi dei har høyrt om betre læringsmiljø i nynorskklassar. – Eg trur òg at aksjonen vi hadde i barnehagane i fjor har medverka positivt. Då brukte vi 25 000 kroner og delte ut bøkar til barnehagebarna, seier han. På Tau har nynorsk tradisjonelt stått sterkare enn bokmål, og sånn er det òg i dag. Dei som no går på 4. trinnet skil seg ut med berre 31 prosent nynorskelevar. Gjennomsnittet på skulen er om lag 56 prosent, men òg på Tau er det eit høgt tal med nynorskelevar neste år; to tredelar har valt nynorsk som hovudmål. JOHN SANDVIK john@strandbuen.no Hjarteavdelinga, ikkje hjerteavdelinga Haukeland Universitetssjukehus i Bergen har fleire gonger fått kritikk for ikkje å bruka nok nynorsk. No ber Språkrådet sjukehuset endra namnet på ei av avdelingane og slutta å bruka sideformer som liknar på bokmål. Bergens Tidende fortel at Helse Bergen i sommar fekk brev frå Språkrådet om å endra namnet på hjerteavdelinga til hjarteavdelinga. I brevet skal sjukehuset også ha fått kritikk for å velja nynorsk ord som liknar mest mogleg på bokmål. – Statsorgan skal ikkje bruka sideformer. Eg veit det kan vera freistande for ein etat å velja ei form som er mest mogleg lik mellom målformene, men sideformene er tilgjengelege for til dømes skuleelevar, ikkje for statsorgan, seier språkdirektør Arnfinn Muruvik Vonen til bt.no. 4 Han håpar sjukehuset vil endra språkbruken sin. Sjukehuset seier dei har brukt sideformer for å gjera språket meir lettfatteleg. – No må vi altså slutta å bruka sideformer, men vi vil halda fram med å bruka hovudformer som er lette å forstå, seier kommunikasjonsdirektør Mona Høgli i Helse Bergen. Ho seier sjukehuset også vil følgja pålegget om å endra namnet til hjarteavdelinga både på brevhovudet og på nettet – og etter kvart også på skilt. Bakgrunnen for kravet er at Hordaland er eit nynorskfylke og at fleirtalet av kommunane i Hordaland har nynorsk som administrasjonsspråk. Språkdirektøren tek det for gitt at alle bokmålsbrukarane i området til Helse Bergen også forstår nynorsk. (NPK) Språkåret 2013 – Mange har har allereie byrja å arbeida fram mot Språkåret, fortel Jens Kihl, prosjektleiar for Språkåret 2013. Nynorsk kultursentrum har fått i oppdrag frå Kulturdepartementet å utvikla planar for eit nasjonalt språkår i 2013. Då er det 200 år sidan Ivar Aasen blei fødd og 100 år sidan Det Norske Teatret blei opna. – I byrjinga var det vanskeleg, fortel Kihl som i vår vart tilsett som prosjektleiar. – 2013 er eit jubileum både Ivar Aasen og for Det Norske Teatret. I tillegg skal det jo vera eit nasjonalt språkår. Berre det å ta inn over seg det Aasen gjorde og kva merke han har sett etter seg er jo til å mista motet av. Det er tusen ulike innfallsvinklar, og det er ikkje godt å vita kvar ein skal byrja. Men etter kvart som eg no har snakka litt med folk, og hatt nokre møter så går det lettare. Eg byrjar å få ei kjensle av at ballane rullar den same vegen. Mange vil vera med – Dei prosjekta som du har byrja å arbeida med? – Dei òg, men det som slår meg er kor mange andre som allereie har byrja å arbeida fram mot 2013. Det er ikkje slik at me må dytta folk i gang for at det i det heile skal verta ei markering. Det trur eg er ein skilnad frå dei andre jubilea som har vore. Det er mange som har lyst til å vera med på dette. Noregs Mållag og Språkåret Styret i Noregs Mållag har vedteke fylgjande mål for 2013: ◆ Gjere det umogleg å kutte sidemålet etter valet 2013 ◆ Få fleire aktive lokallag og verve fleire medlemer, særleg yngre (under 40) ◆ Syna fram nynorsken og Noregs Mållag som framtidsretta, folkeleg og frisk – lokalt og nasjonalt. ◆ Organisere ein Mållagsbuss, som skal køyre rundt i Noreg og setje fokus på målsaka. Få til tilskipingar og møte lokalt, helst i samarbeid med lokale mållag. ◆ Landsmøtet skal vere i Ørsta. Tema: Stortingsvalet 2013 – eit vegskilje for nynorsken. – Kva vert din jobb då? – Fyrst og fremst formidla kva som er det overordna måla med Språkåret. Me har nokre målsetjingar for året, og me ynskjer at alle i det minste skal vita om kva desse måla er. For det andre så er det min jobb å utvikla opplegg som kan vera til hjelp for dei som har lyst til å gjera noko. Snakke litt om kvar ein kan søkja pengar, kven ein kan samarbeida med og andre praktiske ting. Passa på at ein veit om kvarandre. Det inkluderer også å invitera dei som ikkje har tenkt på at dette er noko for dei. – Kva er desse overordna måla? – Det aller viktigaste er at folk vert stolte over det språkmangfaldet me har her i Noreg. Målet er at det nasjonale språkåret skal styrkja den språklege sjølvkjensla blant nynorskbrukarane og få folk til å verdsetja den språkdelte norske kulturen. Språktradisjonen vår er eit felleseige, og no vert han utvida med stadige fleire morsmål. Alt dette gjer at Språkåret ikkje berre vert ei markering for ein død mannleg forfattar, men ei skikkeleg feiring av språk. – Er dette ei feiring av nynorsk eller av alle språk? – Språkåret 2013 skal femna om både nynorsk og bokmål, teiknspråk, urfolksspråk, minoritetsspråk og innvandrarspråk. Samstundes er det jo jubilea til Aasen og Teatret som er utgangspunktet. Det er viktig at dette ikkje berre endar opp som generelle ord. Det er ein manglande respekt for vårt eige språkmangfald og særleg for nynorsk. Så dette er eit viktig språkpolitisk prosjekt. – Når det er sagt, har målrørsla ein lang tradisjon for å inkludera andre, til dømes dei som arbeider for det samiske språket. Det Norske Teatret er mellom dei beste på å inkludera innvandrarungdom inn i teatret. Så eg trur ikkje dette er noka motsetning. Målrørsla veit kva det vil seia å stå på utsida, og ville aldri funne på å halda nokon utafor. Alle som ynskjer å vera med på feiringa, må kjenna seg raust velkomne. Språk er levande – Har det kome nokre konkrete planar på bordet? – Som sagt, så er det mange som er komne langt på veg med Inspirerande Samtale: Ingunn Haugen, Ragne Mari Røed Kandal og Julie Kristin Lothe i Foto: Hege Lothe samtale om utfordringane i barnehagekvardagen. I mars gjekk Gloppen Mållag og Gloppen kommune saman om å lage ein open kurskveld som spesielt tok føre seg nynorsk språkstimulering i barnehagen. Ideen for kurset var at dei barnehagetilsette skulle få både praktiske idear og inspirasjon til å bruke meir nynorsk i barnehagekvardagen. Oppmøtet var frivillig, og på ettermiddags- og kveldstid. Difor var det gledeleg at så mange som 50 personar kom på kurset, og det var også deltakarar frå nabokommunane Jølster, Eid og Stryn. Dei gav gode tilbakemeldingar etter kurset. – Kurset er ein del av barneNorsk Tidend nr. 4 – 2011 – Gode tilbakemeldingar Skogstad Sport kjem i desse dagar med ny haust/vinter-katalog – og i haust for fyrste gong på nynorsk. Skogstad Sport AS er 70 år gammal og har hovudkvarteret i Innvik i Stryn. Til i dag har firmaet satsa på bokmål, men frå no er det nynorsk som gjeld. – Vi er stolte av alt vi gjer. Røtene våre og historia vår er viktig. Og ikkje noko for oss er meir naturleg enn nynorsk, seier Knut Roger Nesdal, sals- og marknadssjef i Skogstad Sport AS. Tidlegare i vinter laga Skogstad Sport reklamefilm saman med medielinja på Firda vgs og den fekk veldig god mottaking. I grafisk produksjon og i sosiale media vel dei no å nytte seg av kompetansen til elevar ved Firda vidaregåande skule. – Vi er ikkje skjemde av at det er der vi kjem frå. Det er eit kvalitetsstempel, seier Nesdal. Den fyrste publikasjonen med nynorsk katalogen med haust- og vinterkolleksjonen. – Vi har ikkje fått negative reaksjonar. Dei som har oppdaga dette, har gitt god tilbakemelding og er einige i vala vi gjer, seier Nesdal. Denne hausten lanserer Skogstad eit ungdomsmerke som heiter Bre, med heilt andre fargar, snitt og design. Målgruppa her er frå mellom 12 og 20 år. rører på seg Vonen vil halda på sidemålskarakter Den ferske direktøren i Språkrådet, Arnfinn Muruvik Vonen, vil ikkje droppa karakteren sidemål. – Eg tvilar på at det å sløyfa karakteren i sidemål vil styrkja den svake part, sa Vonen under eit arrangement på Dei nynorske festspela. Dermed er han usamd med tidlegare direktør i Språkrådet, Sylfest Lomheim, som nyleg har teke til orde for ein samlekarakter for hovudmål og sidemål i norskfaget. Vonen gjorde det klart at han ikkje vil gå inn for å endra reglane slik dei er i dag. Den nye språkdirektøren tok elles til orde for å meir forsking rundt språkleg mangfald og toleranse. Han meinte vi har språkleg toleranse når det gjeld dialekt, men at det trengst meir kunnskap for å seia vi har nok toleranse når det gjeld nynorsk. (NPK) Sidemål er ikkje viktig Feiring av alle språk: – Språkåret 2013 skal femne om både nynorsk og bokmål, teiknspråk, urfolksspråk, minoritetsspråk og innvandrarspråk, seier Jens Foto: Kjartan Helleve Kihl. planar og idear, men det er enno litt tid til å gjera dei ferdige. Ein idé som har dukka opp i den vesle tida eg har halde på, er å få til eit seminar med alle språkmiljøa i Noreg. Mållaget har til dømes nokre treffpunkt med Riksmåls- forbundet, men liten kontakt med teiknspråkmiljøet. Det er ulike interesser, men mange er sams. Det hadde vore stas å fått eit betre samarbeid mellom desse miljøa, og ein konferanse eller eit seminar er det minste ein bør få til. e barnehagekurs hagekampanjen til Noregs Mållag. For oss var det viktig å bruke materialet frå kampanjen, i tillegg til lokale føredragshaldarar. Dei stilte opp og ausa av fagkompetansen sin og erfaringa si, seier Geir Skagen, leiar i Gloppen Mållag. Nokre av spørsmåla kurset skulle gje svar på, var kvifor lokal kultur og nynorsk også er viktig i barnehagen, og kva barnehagen kan vere for ungane våre. Barnelitteratur Janne Karin Støylen er tilsett ved Nynorsksenteret i Volda og snakka om bruk av nynorsk barnelitteratur i barnehagen. Hanne Norsk Tidend nr. 4 – 2011 B. Oftedal, som er musikkterapeut og veileder i Nordstranda barnehage, snakka om forteljinga som utgangspunkt for at borna sjølv fortel. Ho la vekt på kor stort potensial forteljingane har i barnehagen, og korleis kvar enkelt tilsett kan lære seg opp til å bli gode forteljarar. Inspirasjonsinnlegg – Vi tykkjer også at det er viktig å syne fram kor mykje spennande som skjer i barnehagane i kommunen vår i dag, fortel Skagen. Sylvia Helset, pedagogisk leiar i Breim barnehage fortalde at ho var gått lei av alle dei tradisjonelle barnhagesongane. Difor gjekk – Det vert ikkje berre seminar, håpar eg. – Det vert det absolutt ikkje! Dette skal vera ei feiring, og det skal vera så kjekt at alle har lyst til å vera med. Og sjølvsagt er det flott om det vert ein tikronar med ho på leit etter lokal songtradisjon. Ho trekte fram ei songbok av Unni Løvlid som svært inspirerande, og som kjelde til mange «nye» songar i sin barnehage. Pedagogisk leiar i Hyen barnehage, Solveig Hope, fortalde om korleis dei brukar opplesing og bøker i kvardagen. Til slutt summerte tre barnehagetilsette opp kurset i ei felles samtale. Ingunn Haugen, ped.leiar i Mona barnehage, leidde samtalen mellom Ragne Mari Røed Kandal, styrar i Nygård barnehage og Julie Kristin Lothe, ped.-leiar i Rygg barnehage om kva tankar dei har om utfordringane i barnehagekvardagen. Aasen på og ei festframsyning som går på NRK1 ein laurdagskveld. Men det fantastiske med dette året er at me feirar noko levande, seier Kihl. Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no Halve folket er usamd i påstanden om at det er viktig at alle skuleelevar lærer å lese og skrive både nynorsk og bokmål, viser undersøking. I distriktsbarometeret til Nationen svarar 47 prosent at dei er usamde i påstanden, 23 prosent er samde. Tala er omtrent dei same som i fjor. Det er ikkje uventa Senterpartiveljarar og folk busett på Vestlandet som er mest positive til sidemålet. Leiaren for Noregs Mållag, Håvard B. Øvregård, meiner det er ei fallitterklæring for nasjonal språkpolitikk om opplæringa i skriftleg sidemål blir kutta ut. – Nynorsk som nasjonalt og sidestilt språk er avhengig av opplæring. Sidestillinga av målformene inneber skriftlegheit, seier Øvregård til Nationen. (NPK) Oslo satsar på eliteelevane Nynorskhyller I denne oppsummeringssamtalen kom det fram at det var eit ynskje at det var eigne «nynorskhyller» med barnebøker på folkebiblioteket. Dette ville gjere det mykje lettare å finne nynorske barnebøker, men også å hugse på å låne nynorskbøkene. – Gloppen folkebibliotek merkte straks nokre av hyllene med nynorskbøker, og fortel at etter kurset har utlånet av nynorskbøker frå biblioteket stige, fortel Geir Skagen. Hege Lothe hege.lothe@nm.no Dei aller flinkaste elevane i Osloskulen får eigne særtilbod denne hausten. Dei beste ungdomsskuleelevane får undervisning på vidaregåande skular, medan dei flinkaste på vidaregåande får undervisning på universitetet. Det er dei ti prosent flinkaste i språkfag og realfag på ungdomsskulen som frå i haust skal få undervisning i desse faga på vidaregåande skular i nærleiken, skriv Aftenposten. – Er du flink nok, får du vere med i undervisninga på vidaregåande alt frå 8. klasse, lovar utdanningsbyråd Torger Ødegaard frå Høgre, arkitekten bak satsinga. Elitesatsinga får det glatte lag av Utdanningsforbundet. (NPK) 5 MELDINGAR 27 Språkrådet krev Digipost på nynorsk Postens nye digitale postsystem, Digipost, finst berre på bokmål. Det meiner Språkrådet blir for smalt og ber Samferdselsdepartementet sørgje for at tenesta kjem på nynorsk. Det statseigde aksjeselskapet Posten Noreg lanserte Digipost Samrådingsmøte for norsk målreising Stad: Park hotell på Voss Tid: 15. oktober 2011 Pris: kr 500,- (til konto 3480 30 57682 eller kontant når de kjem) Påmeldingsfrist: 10. september Påmelding til Voss mållag v/Lars Kvamsdal, Skulestadvegen 107, 5710 Skulestadmo eller lars-kdl@online.no Dette er eit møte for alle som meiner at nynorsken må normerast på sin eigen grunn. Tilskiparane kjem til å ta utgangspunkt i framlegget frå Ola I. Breivega og Arvid Langeland: Tradisjonell og fylgjerett nynorsk, 5. april 2010. Norsk Ordbok skal vera ferdig i 2014. Ho brukar 1938-rettskrivinga. Avstanden mellom framlegget frå Breivega og Langeland og hovudformene i 1938-rettskrivinga er ikkje stor. Kan det gjerast nokre kompromiss for å få til ei brei samling om ein tradisjonell normal? Målet med møtet er å leggja eit grunnlag for å gje ut ei ordliste for tradisjonell nynorsk som ein viktig lekk i norsk målreising. Program: 09.15-10.15 Registrering, kaffi 10.15-10.45 Stoda for norsk målreising v/Arvid Langeland 10.45-11.45 Hovudformene i 1938-rettskrivinga samanlikna med Breivega/ Langeland – framlegg til kompromiss v/Ola I. Breivega 11.45-12.00 Pause 12.00-13.30 Ordskifte 13.30-14.15 Lunsj 14.15-15.00 Ei ordliste for tradisjonell nynorsk v/Klaus Johan Myrvoll 15.00-15.15 Organisatoriske utfordringar v/Arvid Langeland 15.15-16.00 Ordskifte 16.00-16.15 Oppsummering og avslutning i april, men nett-tenesta finst så langt berre i ein bokmålsversjon. Det er det fleire som har klaga på. I eit klagesvar til Samferdselsdepartementet, som eig Posten, ber Språkrådet departementet om «å sjå til at Posten får i stand ein Val 2011 – Debatten om nynorsk er pinleg Bård Vegar Solhjell tykkjer argumentasjonen til nynorskmotstandarane er pinleg og svak. No skal SV finne ut korleis nynorsken kan verte meir spennande. Solhjell er sunnfjording, nynorskbrukar, stortingsrepresentant for SV i Akershus, i tillegg til å vere nestleiar og parlamentarisk leiar i partiet. Han har av målrørsla vorte kritisert for å knote, men nynorsk er ein viktig del av identiteten til Solhjell. Han møter meg på Dasslokket rett over gata for Stortinget i Oslo. Bakgrunnen er sidemålsdebatten i vår. Mellom anna har landsmøtet til Høgre vedteke eit forslag om å kutte ut sidemålsundervisninga i ungdomsskulen og Høgre i Oslo kommune vil søkje om ny prøveordning med valfritt sidemål. – Eg meiner argumenta til Høgre i nynorskdebatten er pinlege og dei viser den populistiske sida si med argumentasjonen. Argumentet om at me ikkje treng å lære eit språk til, eller at det er for krevjande å lære nynorsk for dei som allereie slit i norskfaget held ikkje. Du kan prøve å føre argumentasjonen over på andre fag. Skal du til dømes ikkje lære engelsk fordi du ikkje kan norsk skikkeleg? Eller kutte ut likningar i matematikk Bård Vegar Solhjell ◆ sunnfjording, nynorskbrukar ◆ stortingsrepresentant for SV i Akershus ◆ nestleiar og parlamentarisk leiar i SV fordi brøken var så vanskeleg, seier ein engasjert Solhjell. SV-utval Bård Vegar Solhjell meiner det er fleire måtar å få bukt med negative haldningar til nynorsken på. – Det har vorte så lett å rakke ned på nynorsken. Ein kan seie dei sjukaste ting utan at nokon reagerer. Eg meiner me må slå ned på det. I tillegg må me gi lærarar i skulen meir kunnskap om faget og sørgje for at dei har gode haldningar. Men han ser også at sjølve norskfaget kanskje treng endringar. – Eg veit at Kunnskapsdepartementet jobbar med innhaldet i norskfaget og ser på korleis ein kan gjere undervisninga i nynorsk mykje betre og meir spennande. I SV set dei ned ei arbeidsgruppe som skal sjå på vilkåra til nynorsken. – Arbeidsgruppa skal ha medlemmer som er aktive i målrørsla og i SV. Me skal sjå på tilhøva for nynorsken, og diskutere oss fram til korleis me kan skape haldningsendringar. I tillegg vil me sjå på konkrete problemstillingar som parallellutgåver og nynorskutgåver, seier Solhjell. Tydelegare språkdebatt Den tidlegare kunnskapsministeren vil ha ein tydelegare nynorskdebatt. – Me har to språk i Noreg. Eg høyrer ikkje klagar frå land som Belgia, Nederland eller Sveits. Eg meiner at dersom ein skal ha ein språkdiskusjon, så bør ein snakke om ei utvikling mot eitt skriftspråk. Det er ikkje noko eg er samd i, men eit standpunkt eg kan respektere, seier Solhjell. Og han meiner Høgre er utydelege på kvar dei eigentleg står i debatten. – Argumenta til partiet heng ikkje saman med korleis Høgre som kunnskapsparti elles tenkjer i høve til andre fag. Dei meiner jo vanlegvis at alt må lærast. Eg trur ikkje at Høgre trur heilt på sine eigne argument, held han fram og viser til at Høgre i målsaka tradisjonelt har vore sprikande. – Det er ein sterk språkleg og kulturell tradisjon i Høgre, særleg på Vestlandet. Dei har også språkentusiastar frå innlandet slik som musikaren, nynorskbrukaren og høgremannen Hallgrim Berg i Hallingdal. Men i målsaka er mitt inntrykk at fleirtalet i folket har fleirtalet i Høgre. Tone Gullaksen/NPK Vel møtt! Helsing Styret i Nidaros Mållag Styret i Ullensvang mållag Styret i Vinje mållag Styret i Voss mållag Snakk så eg forstår Kari Vestbø er dagleg leiar i «Hei Verden!». Foto: Knut S. Vindfallet 6 – Skuleaksjonen «Hei Verden» har teke tilbakemeldinga frå frustrerte lærarar som saknar nynorskopplegg på alvor. No lanserer dei kampanjen «Snakk så eg forstår». Alt undervisningsmateriellet knytt til kampanjen er på nynorsk, fortel Kari Vestbø, dagleg leiar i «Hei Verden». Kampanjen vart lansert i september av Arne Garborg (alias Sigve Bøe frå Det Norske Teatret) på Garborgsenteret på Bryne. Då Arne Garborg gjekk på skule, fekk han ikkje bruke sitt Norsk Tidend nr. 4 – 2011 nynorsk versjon av Digipost så snart som råd». Informasjonssjef Pål Jakobsen i Posten seier til Nationen at han ikkje trur at fråværet av nynorsk verkar ekskluderande på nynorskbrukarar. Han strekar under at Posten ikkje har plikt til å levere tenesta i begge målformer. – Det er ingen krav til målform sidan Digipost ikkje er eit konsesjonsbelagt produkt, seier Jakobsen til Nationen. Men det er ikkje Språkrådet einig i. Ettersom Digipost er ei kunderetta teneste, meiner rådet at produktet er underlagt mållova. «I ein så sentral del av norske borgarar sin digitale kvardag som Posten legg opp til at Digipost skal vere, kan det såleis ikkje vere i samsvar med vedtektene at tenesta berre blir tilboden på bokmål,» skriv Språkrådet. Sjølv om Posten seier dei har planar om å lage ein nynorskversjon av tenesta når tenesta er «i ordinær forretningsmessig drift», meiner Språkrådet at parallelle målformversjonar skulle ha vore utvikla frå starten av. – Ei teneste som «over 100 000 alle- rede har tatt i bruk», som Posten reklamerer med på nettsida si, må vel kunne seiast å vere «i ordinær forretningsmessig drift», skriv Språkrådet i klagesvaret, som er sendt til Samferdselsdepartementet. (NPK) Vil sikre nynorsk opplæring – I ei tid der framandspråk kjem tidleg i skulen, blir nynorsken lett ein tapar. Me må få fram at for mange er nettopp det å lære nynorsk viktig for å kunne ha eit språk som er nærast den dialekten ein talar, seier Knut Arild Hareide til LNK-nytt. Han legg til at det er viktig at ein no sikrar meir nynorsk i trusopplæringa i Den norske kyrkja. – For meg er det viktig at me tryggjer nynorsken i skulen. Eg tenkjer då på å ha eit obligatorisk sidemål. Men eg trur nynorsken vil stå seg godt i åra framover. Det å lære seg begge språka gjer ein tryggare og betre i begge målformene, seier Hareide. Liv Signe Navarsete, leiar i Sp. Foto: Sp Samle seg TYdeleg: Nestleiar og parlamentarisk leiar i SV Bård Vegar Solhjell vil ha ein tydelegare språkdebatt. Foto: Tone Gullaksen / NPK eige språk. Skulen var på dansk. – I dag, 150 år seinare, får ikkje elevar i Andesfjella i Peru undervisning på morsmålet sitt, quechua. Skulen bruker spansk. «Hei Verden» vil ha elevar i Rogaland med på å gje elevar i Peru ein lærar som dei kan forstå. Til Norsk Tidend nr. 4 – 2011 gjengjeld får dei norske elevane lære om livet og kvardagen til quechua-indianarane på sitt eige skriftspråk nynorsk, seier Vestbø. – Vi er veldig glade for at «Hei Verden» gjennom kampanjen «Snakk så eg forstår» har synt at ein kan ta alle elevane på alvor, seier Håvard B. Øvregård, leiar i Noregs Mållag. Kvart år får norske skular drøssevis av tilbod om undervisningsmateriell – om miljø, nord-sørspørsmål, rus eller mobbing. – Så lenge ein ikkje er ein av dei 80 000 elevane i landet med – No er det viktig at alle gode krefter samlar seg om nynorsken, seier Liv Signe Navarsete, kommunal- og regionalminister og leiar i Senterpartiet til Nynorsk pressekontor. Ho er uroa etter Høgre på landsmøtet vedtok at det skal vere frivillig for elevar i ungdomsskulen å lære seg skriftleg nynorsk. – Eg ser også at det kan vera andre som kan vera på glid i ei retning som kan verke tilforlateleg, men som på sikt kan underminere heile nynorsken, seier Navarsete. Ho meiner det no er viktig at debatten kjem over på eit anna spor. – Eg ønskjer å løfte debatten frå å vere av meir teknisk karak ter til å bli eit verdispørsmål, seier Liv Signe Navarsete. nynorsk som hovudmål, er det mykje å velje i. Det aller meste er berre på bokmål, seier Vestbø. – Vi får jamt inn klager frå elevar og lærarar som får undervisningsmateriell som berre finst på bokmål, seier Øvregård. – Vi ønskjer at materiell som Knut Arild Hareide, leiar i KrF. Foto: KrF Språklov Leiar i Venstre, Trine Skei Grande, blei for ei tid tilbake spurd av LNK-nytt om kva ho trudde om framtida til nynorsken. – I ei tid der språk og identitet heng nærare saman, vil nynorsken greie seg godt. Ein skule som satsar på gode lærarar, vil byggje opp om det, sa Grande. Ho var saksordførar for stortingsmeldinga Mål og meining, og meinte at det viktigaste språkmeldinga slo fast var posisjonen til norsk språk. – Det aller viktigaste trur eg var å få klarlagt at det er behov for ei klar lovforankring for språk i Noreg, og at komiteen stilte seg positiv til ei framtidig, overordna språklov, sa Trine Skei Grande. Hege Lothe hege.lothe@nm.no Trine Skei Grande, leiar i Venstre. Foto: Venstre berre kjem på bokmål, vert returnert. Om friviljuge og ideelle organisasjonar ønskjer innpass i skulen med undervisningsmateriellet sitt, må dei følgje spelereglane og syte for at det finst på både nynorsk og bokmål, seier han. Hege Lothe 7 Fortel oss om språket ditt! Det norske språket er i endring. Det er kanskje ikkje noko nytt, men korleis opplever vi desse endringane og kva synest vi om dei? Norsk etnologisk gransking gjennomfører ei undersøkjing om slike spørsmål og Kunne du tenkja deg å delta? Kontakt oss: NEG, Norsk Folkemuseum, Pb 720 Skøyen, 0214 Oslo neg@norskfolkemuseum.no Telefon 22 12 37 89 Mållaget krev at Jesus snakkar nynorsk – Det er viktig at ungane som veks opp, ikkje trur at Jesus snakka bokmål, seier Helga Hjetland i aksjonsgruppa Språkleg rettferd i trusopplæringa. Gruppa krev at barn over heile landet får lovfesta rett til trusopplæring på si eiga målform. På vegner av gruppa overleverte Helga Hjetland saman med leiar i Noregs Mållag Håvard B. Øvregård før sommaren ei fråsegn om språkleg rettferd i trusopplæringsreforma til direktør i Kyrkjerådet Jens-Petter Johnsen. Over hundre sokneråd har slutta seg til oppropet. I fråsegna heiter det at lite av det materiellet som blir brukt i trusopplæringa i dag, er på nynorsk. Det gjeld både skriftleg materiell, dvd-ar og cdar. – Barn og ungdom med nynorsk som opplæringsmål blir i dag utsette for ei tydeleg språkleg diskriminering i Kyrkja, heiter det. Aktiv aksjonsgruppe Dokumenterar kulturhistoria frå levande minne Aktive nynorske kyrkjegjengarar har danna aksjonsgruppa «Gruppa for språkleg rettferd i trusopplæringa». Helga Hjetland, som også er styremedlem i Noregs Mållag, er sjølv medlem av gruppa. – God trusopplæring på nynorsk har vore eit sakn. Vi fann ut at vi måtte laga ei fråsegn om kor viktig det er å ha dette lovheimla, slik at dei som skal laga materiell, kan få pengar til det, seier ho. Krev lovfesta jamstelling Gruppa viser til at nynorsken i skulen er sikra gjennom opplæringslova som slår fast at lærebøker og læremiddel skal liggja føre på bokmål og nynorsk til same tid og same pris. – Ei tilsvarande jamstelling må få heimel i lov og regelverk som gjeld for Den norske kyrkja, heiter det i fråsegna frå aksjonsgruppa. Gruppa krev at Kyrkjerådet og Kyrkjemøtet gjer vedtak som stimulerer til ei slik tilføying i lova. Kyrkjerådet vil greia ut Direktør Jens-Petter Johnsen i Kyrkjerådet er i utgangspunktet positiv til kravet om språkleg jamstelling. – I den grad vi har kontroll over materiellet, ønskjer vi at dette skal gjerast på begge målformer, seier han. Han seier at Kyrkjerådet ikkje har så mange verkemiddel, men at dei vil stilla krav om at materiellet blir laga både på nynorsk og bokmål i dei tilfella der dei lyser ut pengar til å produsera trusopplæringsmateriell. Johnsen seier også at Kyrkjerådet vil greia ut kravet om å lovfesta retten til trusopplæringsmateriell på begge målformer. – Vi vil også leggja saka fram for kyrkjerådsmøtet i september, seier Johnsen, som legg til at Kyrkjerådet òg vil drøfta saka med departementet. Glad for oppfølging Helga Hjetland er glad for tilbakemeldingane frå kyrkjerådsdirektøren. – Det er positivt at direktøren i Kyrkjerådet vil følgja opp saka med Kyrkjerådet, setja i gang utgreiingsarbeid og skapa større medvit om at begge målformer blir ivareteke når det blir lyst utviklingsmidlar til å utvikla materiell, seier ho. Mållaget håpar også få til eit møte med kyrkjestatsråden om saka. NPK/Margunn Sundfjord Galskap i Galskap i litteraturen litteraturen 16.–18.september 2011 2011 16.–18.september RETTFERD: Leiar Håvard B. Øvregård i Mållaget (t.v.) leverte saman med Helga Hjetland (t.h.) ei fråsegn om språkleg rettferd i trusopplæringsreforma til direktør i Kyrkjerådet Foto: Margunn Sunnfjord Jens-Petter Johnsen (midten). Lars Amund Vaage Ingrid Storholmen Gaute Heivoll INGRID STORHOLMEN GAUTE HEIVOLL www.litteraturdaganeivinje.no Påmelding til signe.m.kittelsaa@vinje.kommune.no LARS AMUND VAAGE ,ITTERATURDAGANE I6INJE 8 Haustseminar på Lista I oktober er du invitert til haustseminar på Lista i Farsund. Det etter kvart tradisjonsrike haustseminaret til Noregs Mållag skal i år vere laurdag 29. og sundag 30. oktober. – Det blir eit rikhaldig program gjennom to dagar. Vi kan glede oss til turisttur på laurdag føremiddag, skulering og ordskifte om dagen. Om kvelden kjem Kirsten Bråten Berg for å syngje, Lista trekkspillklubb spelar og Sigurd Haugsgjerd skal kåsere, fortel Gro Morken Endresen, dagleg leiar i Noregs Mållag. Fredag kveld blir det middag og kviss for dei som kjem tidleg. – Vi veit at det tek tid å reise frå alle kantar av landet til Lista, og det er nok ein del som må kome fram kvelden før seminaret. Så då tenkjer vi at det skal bli ein kjekk sosial kveld. Og det kan vere ei god oppvarming til ei interessant og lærerik haustseminarhelg, fortel Gro Morken Endresen. Norsk Tidend nr. 4 – 2011 Røysting: Det var jamt tilsig av skåbyggingar som ville seie sitt i målvalet i Skåbu, da Dølen var der måndagseftan. Laila Løkken hadde tatt med seg sonen til valurna på bygdehuset. Foto: Bjørn Sletten Klart fleirtal i Skåbu 95 skåbyggingar røysta for bokmål som opplæringsmål ved Skåbu oppvekst. Det heldt ikkje mot dei 150 som sa ja til framleis nynorsk. – Eg er storleg nøgd med at det vart ei såpass klar overvekt av røyster til nynorsken, seier ordførar Tove Haugli, sjølv ihuga nynorskbrukar, til Dølen måndag kveld, rett etter at oppteljinga var ferdig. (Dølen) Skåbyggingane har talt: Nynorsk skal framleis vera opplæringsmål ved skulen i bygda. Tysdag dag var det folkerøysting om opplæringsmål ved Skåbu oppvekst. 245 av dei 431 røysteføre i Skåbu røysta. Resultatet vart klart ved åttetida måndag kveld. Det gjev grunn til å jubla for nynorskfolket: 95 røyster gjekk i favør bokmål, mens nynorsken fekk i alt 150 røyster. Kristian Ekre har vore talsperson for utvalet for nynorsk i målstriden, og han er glad og letta over at saka for deira del bikka rette vegen. – Dette gjekk vegen, og det er vi utruleg glade for, seier han. Utover kvelden måndag, mens teljinga gjekk føre seg på kommunehuset, steig spenninga i nynorskleiren. – Vi var sjølvsagt svært spente. Norsk Tidend nr. 4 – 2011 Program Sjølv gler ho seg til ordskiftet om sidemål. – I åra frametter vil vi alle stå i viktige sidemålsordskifte, og då er det ekstra viktig å drøfte gode løysingar for sidemålsfaget i mållaget. Dessutan er det er alltid veldig interessant å få innleiingar om korleis ulike lokallaga løyser sine utfordringar, og på dette seminaret kjem det fleire innleiarar frå lokale lag, seier Morken Endresen. Jubel i nynorskleiren Fredag 20.00 Middag 21.30 Kveldseta med kviss Laurdag 09.00 Dette er Lista – omvising i buss 11.00 Registrering, kaffi 11.15 Velkomen til Lista! ved Randi Lohndal Frestad. Velkomen til mållagsseminar ved Aud Søyland 11.30 Eit positivt forsøk på betre sidemålsundervisning Vi var aldri i tvil om at vi hadde dei beste argumenta, men likevel visste vi ikkje heilt kor landet låg. Men den siste veka fekk vi ei betre og betre magekjensle. – Medvind på oppløpssida? – Ja, eg trur vi har brukt ein argumentasjon som folk kjenner seg att i. Det har ikkje vore noko revolusjonerande, men vi har lagt opp til at folk skulle tenkja sjølv, seier han. Foreløpig har det ikkje vore tid til noka feiring for nynorskfolket. – Nei, men det kan vel hende det vert ein kaffikopp, ler Ekre, som understrekar at det ikkje er utvalet for nynorsk som er vinnaren i denne saka. – Det er det skuleungane i Skåbu som er, seier han. ved Lista ungdomskole ved Tone Holtbu Fjellestad og Ole Flåto 12.00 Sidemålsstrategi – kva slags sidemålsordning treng nynorsken? Debatt med Ottar Grepstad, Janne Nygård, Helga Hjetland og 13.30 Lunsj 14.30 Kyrkjemålsrøystingar 15.00 Nynorsk språkstimulering – prosjekt retta mot barnehagane ved Irene Garnes Hareide Respekterer avgjerda Talsmann for bokmålssida, Pål Hallvard Virik, innser at slaget om bokmål ved skåbuskulen er tapt. – Utgangspunktet vårt var at eit fleirtal av foreldra ved skulen ønskte bokmål for ungane sine. Og vi hadde sjølvsagt håpa på eit anna resultat, men no vart det som det vart, og det må vi berre respektere og gratulere nynorsksida som vann fram med synet sitt, seier Virik til Dølen. – Kom resultatet overraskande på deg? – Eg syns det var rimeleg slik som eg forventa, etter slik eg kjenner folk i bygda. Eg tippa 55/45 i favør nynorsken før valet, og det vart rundt 60/40, så det var 15.45 Pause 16.00 Nynorsken i førskulelærarutdanninga 16.30 Slik gjer vi det: Tre om lokal mållagsaktivitet. Kva er barnehagane på Agder interesserte i? Erfaringar med barnehagepakken ved Borghild Løver. Så kjekt å vinne! Skulemålsrøystinga i Kvinlog i 2007 ved Tom Arnt Lindeland. Det viktigaste målarbeidet? Verving og vel ikkje så langt unna, seier Virik. Han slår fast at det ikkje vert aktuelt med noko omkamp. – Nei, det kjem det så absolutt ikkje til å verta. Når folket har talt, har dei talt, avsluttar han. I slutten av september skal saka opp til behandling i kommunestyret i Nord-Fron. Der blir det neppe nokon stor diskusjon, med tanke på det utvetydige valresultatet frå Skåbu. – Eg trur alle nå er glade for at det er slutt, og no treng korkje vi eller politikarane arbeide så mye opp mot dette kommunestyremøtet, seier Kristian Ekre avslutningsvis. Bjørn Sletten organisasjonsbygging ved Terje Kjøde 17.15 Ordskifte 18.30 Slutt for dagen 20.00 Middag, minikonsert med Kirsten Bråten Berg, innslag frå Lista trekkspillklubb, kåseri ved Sigurd Haugsgjerd SUNDAG 09.30 Språkåret 2013 – den lange stafetten ved Jens Kihl 10.00 Mållova på 1 2 3! ved bjorn@dolen.no Astrid Marie Grov 10.30 Innlegg ved Erlend Bakke 10.40 Innlegg ved Wenche Haugen Havrevoll 11.15 Nynorsk på nettet – ein super-guide til det nynorske internettet ved Kjartan Helleve og Tuva Østvedt 12.00 Mediekurs – få oss på! ved Hege Lothe 13.20 Avslutning og vel heim ved Håvard Øvregård 13.30 Lunsj 9 Fylkesmannen braut mållova Språkrådet refsar Fylkesmannen i Aust-Agder for å ha brote mållova i fleire avisannonsar i år. Annonsane gjaldt kommunane Åmli og Bykle, og dei var skrivne på bokmål og ikkje på nynorsk, slik lova krev, fortel NRK. Den eine kunngjeringa stod på trykk i Åmliavisa den 17. mars, medan dei to andre stod i Agderposten 11. og 19. mai. Språkrådet har fått tips frå målmann Kåre Seland frå Gjøvdal, som i 2005 vann ein språkstrid mot biskopen i Agder. Språkrådet viser til § 6, tredje ledd i lova om målbruk i offentleg teneste: «Tilfang med særleg tilknyting til ein kommune skal vera i den målforma kommunen har kravt etter § 5.» Assisterande fylkesmann i Aust-Agder Knut Berg seier at slikt ikkje bør skje. – Når vi får ei slik tilbakemelding frå Språkrådet, er det for oss ei påminning om at vi må skjerpe rutinane i embetet, seier Berg. (NPK) målnytt SPRÅKSTATUS: Språkdirektør Arnfinn Muruvik Vonen meiner departementa må ta ansvar for språkpolitikken som vart vedtatt med språkmeldinga i 2009. Foto: Hallvard Østrem / NPK Staten sviktar språkpolitikken Departementa tar ikkje ansvar for den nye språkpolitikken slik han vart skissert i språkmeldinga «Mål og meining» i 2009. Det går fram av Språkrådets rapport «Språkstatus 2011». – Det er langt igjen til departementa tar det språkpolitiske ansvaret for sine eigne sektorar slik dei er pålagde, seier språkdirektør Arnfinn Muruvik Vonen. I eit rundskriv til departementa presiserte Kulturdepartementet i 2009, etter at den nye språkmeldinga var vedtatt i Stortinget, at alle departement no må ta ansvar for språkpolitikken slik dei også har ansvar for miljø og likestilling. Statusrapporten til Språkrådet viser at det i all hovudsak, som før, berre er Kulturdepartementet og Kunnskapsdepartementet som driv med språkpolitikk. – Det fremste unntaket er Fornyingsdepartementet. Med prosjektet «Klart språk i staten» tar departementet ansvar på ein eksemplarisk måte, seier Vonen i ei pressemelding. Vonen meiner at målet om ein sektorovergripande språkpolitikk er heilt avhengig av at alle departementa set i verk tiltak. – Korleis vil departementa gjere sitt til at norsk ikkje blir fortrengt av engelsk, at nynorsk og bokmål blir likestilt i praksis, og at andre språkpolitiske mål blir nådd? spør språkdirektøren. (NPK) 10 2012-normalen møter motbør Kulturdepartementet har gjennom sommaren motteke fleire kritiske innspel til framlegget til ny offisiell nynorskrettskriving. I vår slutta styret i Språkrådet seg til innstillinga frå rettskrivingsnemnda, og sende framlegget til ny nynorskrettskriving vidare til Kulturdepartementet. Styret i Språkrådet vart i tillegg samd om å laga ei tilrådd norm som skal gjera det enklare å skrive regelrett, både for privatpersonar og for institusjonar. Denne tilrådde norma skal ikkje markerast i oppslagsverk, men vera eit sjølvstendig digitalt dokument frå Språkrådet. Arbeidet med den nye rettskrivinga gjekk unna, nemnda arbeidde effektivt og fekk skryt for å vera grundig. Difor var det grunn til å tru at Kulturdepartementet kom til å få ein enkel jobb når framlegget kom på deira bord. Innspel No kan det sjå ut som om arbeidet kan verta meir komplisert. Allereie før innstillinga var oppe til handsaming i Språkrådet, hadde departementet motteke reaksjonar på framlegget frå rettskrivingsnemnda. I etterkant har det kome fleire. I juni skreiv Erlend Tornes på vegner av Ullensvang Mållag til departementet, uroa over at den nye norma var for vid og for nær bokmålet. «Den nye norma er svært open med mykje fleire bokmålsidentiske hovudformer enn før, og alt tilseier at desse vilkåra vil gje utslag i tekstar som er monaleg meir bokmålsnære enn det som no er vanleg. Det viser erfaringa med tidlegare lærebøker, og både Nynorsknemnda og Språkrådet er inne på faren for dette. Om ein føreset at lærebokprodusentane vel ein bokmålsnær variant, noko all realisme tilseier, vil det i lange tekstpassasjar kunna vera vanskeleg å skilja ein nynorsktekst frå ein bokmålstekst. Det vil då vera nærliggjande for både elevar og vaksne å spørja seg kva som er føremålet med nynorsk, når det berre ser ut som ein variant av bokmål med visse nynorske innslag.» NOTAT: Sergej Alexander Munkvold frå Aasen-sambandet har i samarbeid med Norsk måldyrkingslag sendt eit notat Foto: Språkrådet til Kulturdepartementet om framlegg til ny rettskrivingsnorm. Her frå høyringa i Språkrådet. Endra spelereglar Om lag samstundes kom det ei fråsegn frå ei lang rekkje personar som reagerte på framlegget om ei tilrådd norm. Mellom underskrivarane finn ein representantar frå fleire mållag, universiteta, forlagsbransjen og skuleverket. I fråsegna heiter det: «Ei tilrådd norm innafor rettskrivinga har ikkje rot i mandatet og bryt med det grunnleggjande prinsippet om at tonivåsystemet skal opphevast, slik det alt er gjort i bokmål. Styret i Språkrådet endrar spelereglane etter at dei andre spelarane har gått av banen.» Og vidare: «Det har ikkje vore høve til å diskutere eit eventuelt tonivåsystem i prosessen, fordi det kom etter at høyringsrunden var avslutta. Debatten ville vore heilt annleis om dette momentet hadde vore med. Det er grunn til å tru at motstanden mot å stryke mange av dei gamle valfrie formene då ville ha vore hardare og viljen til å inngå kompromiss mindre.» Fråsegna er underskive av Johan Myking, Guri Vesaas, Ola E. Bø, Tordis Fosse, Turid Kleiva, Tove Bull, Benthe Kolberg Jansson, Ingeborg Donali, Helge Sandøy, Lars S. Vikør, Magne Aasbrenn, Øyvind Fenne, Kjar- tan Fløgstad, Arnfinn Kolerud og Olav Randen. Kompromiss No i august sende Norskt Måldyrkingslag og Ivar Aasen-sambandet eit notat til Kulturdepartementet på drygt 50 sider med analyse og slutningar. Dokumentet er omfattande detaljert, og Sergej Alexander Munkvold (Aasen-sambandet) og Thorgeir Holm (Måldyrkingslaget) seier det er mogleg at det kan kome endå eit tillegg. – Notatet som ligg føre, er eit grovarbeid – me ville få sendt det til Kulturdepartementet til tidar. Me har store mengder usortert materiale me ikkje vann å få med i notatet. Kan henda lagar me eit tillegg til notatet sidan. Me trur likevel at alt av prinsipielt verde er framkome i notatet, seier dei to. Dei to meiner at nemnda ikkje tok særleg omsyn til innspela dei fekk i høyringsprosessen, og at det i staden vart eit konglomerat av kompromiss, som meir eller mindre samsvara med det nemnda alt la fram i høyringsutkastet. Dei ynskte difor å leggja fram ei meir heilskapleg vurdering av dei faglege og prinsipielle sidene ved rettskrivingsarbeidet. – Høyringsfristen på høyringsutkastet var berre éin må- nad. Det er tidkrevjande å fara noggrant gjennom heile innstillinga frå rettskrivingsnemnda og alt kjeldematerialet, t.d. «Det nynorske tekstkorpuset». Dei ulike vedtaka på møta i nemnda var summariske og vanta altfor ofte grunngjeving, og var såleis vanskelege å tolka. Inntak av bokmålsformer – Valfridomen i kjerneordtilfanget aukar kraftig, t.d. i bøyinga av frekvente verb. Men det er ikkje berre valfridomen som er vorten verre – organiseringa av bøyingsverket og ortografien er òg vorten verre. Problemet er såleis at nemnda ikkje skjønar grunndraga i nynorsk ortografi og talemål på synkront nivå. Inntaket av nye bokmålsformer er historisk stort, og det skortar mykje på fagkunnskapen i handsaminga av orda, seier dei. – Kva med den tilrådde norma? – Vedtaket om «tilrådd norm» er i grunnen berre ei stadfesting av at mandatet om ei «tydeleg, enkel og stram norm, utan sideformer» er brote. Vedtaket om «tilrådd norm» gjer narr av heile prosessen og alle høyringssvara. – Kva trur de departementet kjem til å gjera? – Om statleg nynorsk normeNorsk Tidend nr. 4 – 2011 Barn med forsinka språkutvikling klarer seg Barn som startar å snakke seint for alderen, er ikkje meir utsett for psykologiske problem seinare i livet enn andre barn. Det viser ei ny undersøking gjennomført av forskarar ved University of Western Australia. Forskarane har følgt barn frå toårsalderen og heilt inn i tenåra og kan no fastslå at barn som begynner å snakke seint for alderen, verken er meir sjenerte, meir deprimerte eller meir aggressive enn andre barn seinare i livet. Dei emosjonelle og åtferdsmessige forskjellane jamnar seg ut i femårsalderen, konkluderer dei australske forskarane, som har følgt meir enn 1400 barn. (NPK) Lavkarbokommune Lavkarbokommune og Lakrismjeltblåvinge fekk delt fyrsteplass då Bærum Mållag kåra Bærumsordet 2011 under Sandvika Byfesten i slutten av august. – Lavkarbo er eit aktuelt ord for dei som er opptekne av helse, kosthald og trening i Bærum, og det er ikkje få. Lakrismjeltblåvinge er ein truga somarfuglart som Bærum har fått særskild ansvar for å ta vare på, forklarar Marit Hovdenak fra Mållaget. (Aftenposten) Lakrismjeltblåvinge Foto: Wikipedia Commons Kallar inn til samrådingsmøte Målet med eit samrådingsmøte på Voss er å laga ei ordliste for ein nynorsk med minimal valfridom og utan tilnærming til bokmål. Tilskiparane skriv at dette eit møte «for alle som meiner at nynorsken må normerast på sin eigen grunn» og samla dei som «ynskjer at nynorsken skal leva vidare som eit sjølvstendig språk». Utgangspunktet for drøftingane på møtet er framlegget frå Ola I. Breivega og Arvid Langeland frå 5. april 2010. Målet med møtet er å leggja grunnlaget for å gje ut ei ordliste for ein nynorsk med minimal valfridom og utan tilnærming til bokmål. – Grovarbeid ring er det uråd å spå, me er ikkje historielause. Det er likevel nokre moment som Kulturdepartementet kjem til å ta omsyn til: Rettskrivingsnemnda og Språkrådet har tolka instruksen frå departementet særs urimeleg – instruksen er dei prinsippa om sjølvstendig normering av nynorsk og bokmål utan tilnær- ming og stabilitet i rettskrivinga, svarar Munkvold og Holm, som ikkje trur at departementet vil gje frå seg rolla som øvste normeringsinstans. – Men på same tid må me spørja om målfolk fortener nynorsken. Mange mindretalsmål kan misunna alle ressursane, lovvernet og brukartalet nynorsken har. Likevel greier dei seg betre enn nynorsken. Dei har noko altfor få målfolk har – konsekvensanalytisk evne og sjølvtillit. Kulturdepartementet seier at saka framleis er til handsaming og at dei ikkje kan seia noko om når det kjem eit vedtak i saka. Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no Bak invitasjonen står styra i fire lokallag: Nidaros Mållag, Ullensvang Mållag, Vinje Mållag og Voss Mållag. Men Arvid Langeland fortel at dei har henta inspirasjon frå den breie støtta desse synspunkta har fått i den seinare tid, inkludert ordskifta på landsmøta i 2008 og i 2011. – Det vart sagt at normeringsarbeidet til Språkrådet var ope og demokratisk, men slik opplevde tydelegvis ikkje du det? – Det var ingen representantar for klassisk eller tradisjonell nynorsk med i nemnda. Det var høve til å koma med framlegg, men nemnda valde som regel å sjå bort frå framlegg som aukar avstanden til bokmål, til dømes merknadene frå Rolf Theil til y/ø-spørsmålet, seier Langeland. – Ved å føreslå å føra inn eit halvoffisielt normhierarki til slutt – Språkrådet si tilrådde norm – sannkjenner styret i Språkrådet at norma ikkje vart enkel og tydeleg nok til å vera brukande. – Kva vonar du departementet kjem til å landa på, og kva vonar du at dei gjer? – I Innst. S. 184 (2008-2009), pkt. 1.6.4.1 om NORSK NOR- UTAN TILNÆRMING: Arvid Langeland vonar at departementet vil be om at det vert laga ei rettskriving utan tilnærming til bokmål, og med indre systematikk tufta på ein tradisjonell nynorsk. Foto: Haukeland Universitetssjukehus MERINGSPOLITIKK 19972005, vert det peika på at «Stortinget tidlegare [har] slutta seg til prinsippet om sjølvstendig normering av nynorsk og bokmål utan tilnærming, dessutan prinsippet om stabilitet, dvs. at vi bør ha mindre hyppige og mindre omfattande endringar i rettskrivinga enn det som tidlegare har vore vanleg her i landet. Desse to prinsippa bør framleis liggja til grunn og praktiserast mest mogleg konsekvent.» – Departementet skulle difor ha grunnlag til å avvisa framlegget, og eg vonar at dei landar på det. Eg vonar vidare at departementet vil be om at det vert laga ei rettskriving utan tilnærming, og med indre systematikk tufta på ein tradisjonell nynorsk. Då kunne lærarar og elevar få konsentrera seg om nynorsk syntaks, klang, ordleggjing og språkglede. – Den 5. august 2013 er det to hundre år sidan Ivar Aasen vart fødd. Dersom ei revidert rettskriving tufta på hans prinsipp kan vera ferdig til då, så kan det vel ikkje tenkjast ei gjævare høgtiding av jubileet. Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no 11 KJÆRLEIK I SPRÅKET: Reiseleiar og professor Rolf Theil held eit spennande og underhaldane føredrag om kjærleik i språk. Foto: Hege Lothe Kjæleiksfestspel Kjærleik var temaet for Dei nynorske festspela i år. Emnet gjekk igjen gjennom dei fire dagane med program i Ivar Aasen-tunet og resten av Ørsta og Volda. Programmet strekte seg frå sterk kunst og varm humor til stort alvor. Meir enn 25 skjønnog faglitterære forfattarar var i aksjon, og Åshild Widerøe, programansvarleg for festspela, ser ein klar tendens: – Livskrafta og tilveksten i den nynorske litteraturen er så stor at vi har meir enn nok med å ta unna. Etter fire dagar som festspeldiktar har sjølv ein så respektert forfattar som Bjørn Sortland nådd ut til mange nye lesarar. Ikkje noko gler oss meir, seier Widerøe. Eit kunstnarleg høgdepunkt var ein litterær konsert med Bodil Cappelen og Sigrid Moldestad bygd over brev og dikt av Olav H. Hauge. – Den magiske stunda er ei av dei beste i festspelhistoria, seier Åshild Widerøe. Festspela er ei god blanding av profesjonelle aktørarar og amatørar. Også Ørsta Mållag sette preg på helga med stand i Ørsta sentrum i samband med festspelfrukosten. På all verdas språk Professor Rolf Theil har gjennom fleire år snakka om all verdas språk på Dei Nynorske festspela. I år var turen komen til ordet kjærleik. Også denne gongen gav han eit spennande føredrag, om kjærleiken i mange språk. Visste du til dømes at språket fulfulde er det vakraste språket Rolf Theil veit om? Og på fulfulde heiter kjærleik «yiide». Det er allereie klart at til neste år skal Dei nynorske festspela ha songar som emne. Og festspeldiktaren vert Arne Moslåtten. Nok eit spennande val som vil gje nye spennande programinnslag ved jonsoktider til neste år. Hege Lothe hege.lothe@nm.no 12 Bokstabling: Eivind Ødegård, dagleg leiar i bokbyen, måler høgda på boktårna. Kundar: Tove Bakke ventar på kundar, medan duken på nabobordet tydelegvis fungerer som salstriks. På posesal i Fj Norsk Tidend prøver seg som bokseljar under Boknatta i Fjærland. Ein kan ikkje ta vare på alle bøker. Nokre må gå vidare. Når bua på loftet er full, så må noko vekk. Og når ein har ståande tre kasser med bøker som ikkje er rørte på åtte år, ja då blir det fort dei som må gå ut. Dette er likevel bøker som ein av ulike grunnar har teke vare på, så det å gje dei til den lokale skulemusikken og deira loppemarknad blir for enkelt. Dei fortener ein betre lagnad etter å ha blitt skjerma såpass lenge. Så når ideen om at eg og bøkene mine kunne gå kva vår veg under Boknatta i Fjærland dukka opp, så var i det minste eg godt nøgd med det. Kvelden før lastar eg inn i bilen. Eg ryddar meg gjennom barnetøy og ekstradyner og finn kassene bakarst i bua. Kassene er morkne og rivnar, det flyt snart bøker ut over golvet. Og med eitt blir det klårt at bøkene eg har forsvart i mange år ikkje er den store bokskatten som eg trudde. Ein og annan klassikar, men i 3. utgåve og 14. opplag, ei handfull jolegåver frå 90-åra av typen Ei kulinarisk reise i vegetarland og nokre gamle skulebøker. Men mest av alt er det bøker som eg redda frå boset medan eg rydda på lageret til Samlaget, inkludert ei uhorveleg mengde med lyrikkbøker. Kva tenkte eg på då eg drog dei i hus? Stigande angst Så då eg køyrer ut frå Oslo, er det eigentleg med letta hjarte. Dette vil ikkje bli så vondt som eg trudde. Men eg er ikkje kome langt, før angsten melder seg. For det fyrste om eg i det heile kjem til å selje ei einaste bok. Kan vanskeleg sjå for meg at nokon vil ha dette oppsopet. For det andre blir eg nervøs for om eg kjem fram i tide. Det er fyrste gong eg er på Boknatta, og eg ser for meg bord på bord med seljarar, tett med folk i gatene og at eg moglegvis får plass ytst på ferjekaien, heilt i bakevja. Halmstrået mitt er, som ofte før, Ragnar Hovland. Eg har laga ein avtale om at eg skal få salsbordet ved sida av han, det er til og med avtala med Bokbyen. Planen er at alle som vil ha signerte bøker av han, nesten på ein umerkeleg måte skal glid over til bordet mitt og plukke med seg eit par bøker. Etter kvart som timane går, stig angsten, og då eg endeleg nærmar meg Fjær- land, er eg berre ein halv time frå fristen til å melde seg til Bokbyleiinga. Men ingen folkemasse veltar mot meg, det er ikkje kø nokon stad. Eg køyrer gjennom sentrum og kjem til ferjekaien. Borda er på plass, det same er partytelta. Men berre halvparten av seljarane er klåre, og etter det eg kan sjå er det ikkje noko faretruande nivå. «Finn igjen norskboka di frå 5. klasse!», «Kjøp tre Ponny-bøker for berre 20 kroner!» og slikt. Men Arne Ivar Kjerland har ein fleire bord med kvalitetsbøker, og han er ikkje den einaste. Håpet er likevel stigande. Antiklimaks Eg får tilvist bordet mitt, og ja, eg skal få sitje ved av Hovland. Eg leikar ikkje butikk, har med duk og plakatar, tjukk tusj og tape. Eg stablar bøker på bordet, sorterer etter lyrikk, norsk litteratur, faktabøker og engelske bøker. Men kva skal dei koste? Eg sjekkar litt rundt, og landar på 30 kroner boka, medan lyrikken går for 5 kroner. Kroner 50 for Bjørnstjerne Bjørnsons samla verk. Så lagar eg eit par plakatar som skal lokke kundane til bordet: «Siste sjanse!», «Berre i kveld!» og «Alt skal vekk!» Eg tykkjer sjølv at dette er ein kna- Bygdalarm i Øystese vel i hamn (Hordaland Folkeblad) Årets Bygdalarm var den femte festivalen i rekkja, men festivalsjef Arne-Kristian Teigland tenkjer ikkje mykje på fortida. Over tre tusen gjester vitja Bygdalarm i Øystese fyrste helga i juli. Etter fem år har musikkfestivalen med fenalåra og deilegpopen etablert seg som vakker, mangfaldig, seriøs, ungdomleg, gammaldags, jordnær og populær. Frå scena kunne folk få med seg m.a. Fjorden Baby!, Shining, og The Wombats. – Me ser aldri bakover, berre framover, slår Teigland fast. Det vil seia litt framover. Festivalsjefen er usikker på om det vert fem nye år i sjefsstolen. Leik og moro – Kanskje. Eg tek eitt år om gongen, seier han og dreg på det. – Eg byrjar verta eldre. I går tok eg meg sjølv i å tenkja: Eg kjenner ingen her, eller vent litt, han der må jo vera sonen til ein eg kjenner. Då følte eg meg skikkelig gammal, seier han og ler. Festivalsjefen er oppteken av at sjølv om initiativtakarane til festivalen er vortne meir profesjonelle, så skal Bygdalarm framleis vera prega av leik. – Det skal vera moro, elles gidd me ikkje meir, seier han. Moro var det definitivt mange som hadde. Paul Markhus, Espen Lie, Daniel Røssland, Vegard Røssland, Kjell Kristian Stråbø og Eirik Eikeland – alle frå Kvinnherad – varma opp til dag to på festivalen med kalde øl, snacks og ein dukkert i fjorNorsk Tidend nr. 4 – 2011 Med sal som yrke: (Bilete nr. 2 øvst frå høgre): Anne Gaathaug greier ikkje å dy seg, og tilrår bøker over ein låg sko. jærland kande god idé. Ein mann tuslar forbi, ser på bøkene og seier mildt: – Eg er jammen glad eg ikkje skal leve av å selje bøker. Det er eg òg, men eg er klar til å freiste. Tre minuttar på fire kjem Hovland saman med Tove Bakke. Dei veit kva dei går til. Trudde eg. For kva er dette? Nokre usle stablar med eigne bøker. Om dei kan få låne tusjen? Om dei kan få ein plakat til å skrive på? Om dei kan få veksle? Ja vel, er det slik det skal bli? Ei ro melder seg, dette kan gå vegen likevel. Eivind Ødegård held ein liten tale, ynskjer velkomen og dermed er me i gang. Salet går jamt, og etter kvart skjønar eg at det går ganske godt. Det er langt i frå det presset eg hadde sett for meg, men jamt sig det innom nokon som kjøper eit par bøker. Til og med ei og anna lyrikkbok forsvinn. Norske fyr, ei bok som har vore utseld i årevis, finn ein ny eigar. Det same gjer ei monsterutgåve av Hitchhikers Guide to the Galaxy. Kan hende eg har prisa meg for lågt? Ei oppservant dame gjer merksam på at Dikt i samling av Olav H. Hauge strengt tatt høyrer heime i lyrikken, og at ho dermed kostar fem kroner? Det må eg gje henne rett i, og då er det i alle fall éi som har gjort eit kupp her i kveld. den. Kameratgjengen hadde bytt ut Skånevik bluesfestival med Bygdalarm for fyrste gong, og angra ikkje. – Me var leie av å dra til Skånevik, og vart lura med av ein kamerat som fyller 25 år. Det freistar absolutt til gjentaking. Bygdalarm er ein meir ungdomleg festival enn bluesfestivalen i Skånevik, meiner gutane. laurdag. Årets Littlarm – som er del av Bygdalarm – gjekk av stabelen i Kabuso. Fire deltakarar stod klare til å tolka eit valfritt dikt av Odveig Klyve på musikalsk vis. Jurymedlemene – diktaren sjølv, Vidar Berge og Ragna Helene Vestrheim – vart så begeistra over det dei høyrde, at dei like godt gav fyrsteplassen til alle mann. Stig Lundblad-Sandbakk framførde diktet Ei strime av Gud frå 1993. Lundblad-Sandbakk spelar eigentleg gitar, men hadde kjøpt inn banjo i høve deltakinga. Tonesetjaridol Alle dei fire deltakarane i årets utgåve av Tonesetjaridol vart heidra med 1. plass Stusseleg Det er likevel litt stusseleg det heile. Nokre bord på ein ferjekai og berre halvparten så mykje folk som på ein middels loppemarknad heime. Her har eg vore nervøs for ikkje å få plass, som om det var ein konsert eg skulle på. Eg blir jo kvitt nokre bøker, og det blir pengar av det, men er det likevel verd heile den lange vegen? Det er nokon som les og samtalar borte i eit telt, men det er ikkje akkurat fullt der heller. Det største suksessen er bokstablinga, der det er om å gjere å stable bøker så høgt som råd, før dei rasar i asfalten. Bøker som leiketøy. Det er nervøsiteten som har gått ut av meg. Heldigvis har eg teke med meg nok klede og slepp å fryse. Hovudattraksjonen i programmet er «Vaksne menn på ville vegar – ein litterær kabaret». Nemnde Hovland er med, i tillegg Per Olav Kaldestad, Roald Kaldestad, Atle Hansen og Hans Sande. Dei vaksne mennene har alle med seg sine små stablar med eigne bøker og har fått eit bord som dei deler ved sida av mitt. Dei er litt frå og til, så det er ikkje rare salet. Men så finn eg Nynorsk spørje- Manglande kakefat: (biletet øvst til høgre): Fjærland slit tydelegvis med kriminalitet, dei òg. Dans: (biletet over): Vaksne menn på ville vegar» spelar opp til dans. Roald KaldeAlle bileta: Kjartan Helleve stad (39) er nummer to frå høgre. Eg kjenner at eg blir fylt av ein kjærleik til bøker. bok 1997 mellom bøkene mine, og eg fyrer i gang ein liten kviss medan me ventar på at det blir tid for konserten deira. Særleg trettifem spørsmål om barne- og ungdomsbøker fell i smak. Kvissdeltakarane er over snittet skulerte i emnet. Redninga Stemninga stig, og eg blir berre forstyrra av folk som vil kjøpe bøker. Det har blitt lett å prute, og eg rundar opp og ned lett som berre det. Ei kjensle av velvære spreier seg i meg, og eg kjenner at eg trivst. Ein kan likegodt stå her ein laurdagskveld som å gjere noko anna. Dei vaksne mennene forsvinn for å førebu seg til konsert, og mellom folka dukkar det brått opp eit kjent andlet. Det er Anne Gaathaug, som eg kjenner frå tida i Samlaget. No er ho forlagssjef i Kagge Forlag, som er eit stykke unna brukte nynorske lærebøker på ein ferjekai. Trudde eg. Ho fortel at ho hadde vore på Nynorsk Festspela med familien, og eigentleg skulle heim. Men så var det ein som hadde sagt at ho burde stoppe på Boknatta. Så då hadde ho sjekka med hotell og fått plass, og dermed vara vestlandsferien ein ekstra dag. Vanskeleg å seie kva som er det beste med den historia – at ho reiser på festspela med heile familien, eller at ho tek slike invitasjonar på sparket? Før det er gått fire minutt har ho praktisk talt kuppa salsbordet til Hovland og Bakke, og tilrår den eine boka etter den andre til folk som går forbi. I ein heilt anna og mykje betre stil enn oss puslete vestlendingar som håpar at ironiske salsplakatar skal gjere jobben. Eg kjenner at eg blir fylt av ein kjærleik til bøker. Ja, tenkjer eg, det er dette det dreier seg om. Og brått ser eg kva herlig hending eg er ein del av. Eg kastar meg ut i boksalet igjen, og prøver så godt eg kan å vere ein verkeleg seljar. Medan dei vaksne mennene fyller opp plassen framføre utescena, gjer eg klar for posesal. Ved midnatt har fire av fem bokkasser forsvunne, og resten er donert til Bokbyen, inkludert dei samla verka til Bjørnson. Eg har pengar i lomma og blir med på røyk og radl på Hotel Mundal. Då eg legg meg i bilen, er eg glad og nøgd, og det einaste eg angrar på, er at eg ikkje tok med meg madrass. Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no – Du har eit fint uttrykk i stemma di. Du tek vare på intensiteten i diktet, oppsummerte Klyve. – I tillegg til at lyden var bra, var det ei visuell og intens framføring, sa Berge. Lundblad-Sandbakk delte publikumsprisen med Bjotveit Fonneland. Camilla Kvamme Hordaland Folkeblad 13 Vellukka NM i Byrkjelo I midten av august skipa Breimsbygda IL til Noregsmeisterskapen i friidrett på Byrkjelo stadion. Alt som vart skrive og sendt ut av tilskiparane, var skrive på nynorsk: på nett- sidene, i avisa og i brevkontakten med omverda. – Det har aldri vore noko ordskifte om det. Nynorskbrukarane er i fleirtal i hovudkomiteen, eg bruker nynorsk og me er midt i nynorskland, seier Eva Marie Felde, som var presseansvarleg. – Og ingen reaksjonar, reknar eg med? – Nei, ingen reagerte på språket. Det var folk som reagerte på ting me skreiv, men det g bruke cen fererte res Tilskip knallvêr, Det er ikkje kvardagskost å finne nynorsk på øvste nivå i idretten. President Hallén – Eg har litt dårleg samvit, seier Yngve Hallén. – Å? – Ja, det er eit brev eg ikkje har svara på. Alversund Mållag skreiv tidleg, dei hadde lagt merke til at eg nytta nynorsk og dei fortalde om at far har vore medlem hjå dei. Men eg har ikkje svara enno. – Har du vore medlem i eit mållag sjølv? – Nei, eg har valt å engasjere meg i andre ting. Hallén overdriv ikkje. Det er eit engasjement som har vore prega av studentpolitikk, og seinare lokalpolitikk, men fyrst og fremst fotball. Han vart knytt til Fotballklubben Sogndal i 1995, og arbeidde der til han i fjor vart president i Noregs Fotballforbund. Det er ikkje kvardagskost å finne nynorsk på øvste nivå i idretten. No kan ein lese programblad på landskampar og verte møtt med «Velkomen til kamp». Årsmeldinga frå Fotballforbundet opnar med ei nynorsk helsing frå Hallén. – Det er mange som spør etter ei helsing frå meg som president i forbundet, og då må eg ha hjelp av informasjonsavdelinga for å greie alt. Då endar ofte teksten på bokmål. Men det eg sjølv byrjar på, det vert alltid på nynorsk. Nynorsken er jo meg, og det er viktig å vere seg sjølv. Det er ikkje så mange som kommenterer språket mitt, oftast når dei er uvane med nynorsk i tekstmeldingar. Eg er ikkje så flink med sms-språk, så eg skriv orda fullt ut og avsluttar stundom med «Stao no pao». Det vert lagt merke til. Sogndal – Sidan du er medviten om å halde på språket ditt, så kjenner vel klubbane ute i distrikta at dei har fått ein representant i Oslo? – Alle spør om eg har flytta til Oslo, men det har eg ikkje. Eg bur framleis i Sogn og Fjordane. Å vere president er på linje med det å vere stortingspolitikar, så eg har ikkje meldt flytting. Eg kjem jo frå Sogndal, og der er det berre eitt skriftspråk. Når det gjeld sentraliseringa, så ser eg mange fordelar med å ha Oslo som eit nav i Noreg. Men det er no ein gong slik at verdiskapinga er spreidd ut over heile landet. Fotball-Noreg er heller ikkje berre Oslo, og det er klart at eg representerer noko anna enn om eg til dømes hadde kome frå ein Oslo-klubb. Yngve Hallén ◆President i Noregs Fotballforbund ◆ Var tidlegare dagleg leiar i Sogndal Fotball – Det er påfallande kor mange frå Sogndal som markerer seg, alt i frå Lerum til Tone Damli og Liv Signe Navarsete. Og dei har alle ein medviten språkbruk. Har det oppstått ei slags samhandling i Sogndal, der språk har vorte ein viktig del av det å kome frå Sogndal? – Det er ikkje noka samhandling mellom oss, utover at me kjem frå ein liten plass. Men det er større medvit rundt språk no enn kva det var berre for tjue-tretti år sidan. Når det gjeld Lerum så har vel dei vore gjennom heile prosessen, med å gå frå juice til å skrive jus. Dei må jo kjempe mot dei store aktørane innan næringsmiddelindustrien, og har greidd seg godt ved å fokusere på det som skil dei ut. For fotballklubben Sogndal har språk òg vorte ein slik ting. «Stao no pao» er vorte eit slagord i tillegg til å vere eit heiarop, og nynorsk skapar ein identitet. For klubben Sogndal er det veldig viktig. Om ein ikkje skulle halde på det, kva skulle ein då halde på? Difor var det veldig kjekt då klubben fekk heider frå Landssamanslutninga av nynorskkommunar. Samstundes skal ein vere varsam. Sogndal er ein flott stad der det vert gjort mykje godt, men ein skal passe seg så dette ikkje bikkar over til sjølvskryt. Det er noko eg ser når eg no reiser rundt i andre bygder, og ser ting dei er gode på. Løysingar som bygda mi kunne ha lærd mykje av. Idretten lagar møteplassar – Kva er det med fotballen som er tiltrekkjande? – Ta no med heile idretten. Helsemessig har idretten sjølvsagt mykje å seie for folkehelsa, både for vaksne og for unge. Men i tillegg er idretten god på å lage gode møteplassar. Idretten som møteplass vert viktigare og viktigare sidan me fjernar dei andre møteplassane. Ein treffer ikkje folk på postkontoret lenger. Så idretten og kjøpesentra er dei store møteplassane no. – Eg var for ei stund sidan på Altaturneringa, som samlar lag frå heile Finnmark og store delar av Troms. Tenk kor ein fantastisk møteplass det er, kor identitetsskapande det er. Born frå sju år, ungdomar på tjue, foreldre og lagleiarar møtest og snakkar om kvardagane. Dei kjem i lag og føler på ein felles identitet som dei er stolte av. Turneringa er kan hende eit av dei viktigaste tiltaka i Finnmark for å skape samkjensle i fylket. Og slikt gjer jo idretten kva einaste dag over heile landet. – Så når son min skal på Hamar Cup, så har eg lyst til å vere med for å kjenne på eit slikt felleskap. Det er jo nokre fotballkampar inn i mellom der, som er viktige for ungane og nokre av foreldra. Men det er fyrst og fremst for å vere i lag. Vellukka integrering – Fotball har òg lukkast godt med integreringa? – Integreringa i fotball har gått veldig bra. Det har noko med idretten å gjere, at han er stor i verda og at han er stor i Noreg. Det har gjort det enkelt å kome til oss. Men så vil eg gje heider til mange leiarar i idrettslag som har gjort ein god jobb her. Me har vore flinke, og det syner seg heilt frå dei minste laga til Moa på sin posisjon på landslaget. – Men me har me meir å gjere. Me må få med oss fleire innvandrarjenter og engasjere foreldra. Inkludere dei i det frivillige arbeidet. Det vert stundom sagt at innvandrarforeldre ikkje ynskjer å vere med, men eg trur det heller handlar om usikkerheit. Det handlar om å vere konkret og praktisk, og forklare direkte kva det går ut på. Eg veit om fleire døme der ein har lukkast med dette, t.d. ein stad der nokre innvandrarmødrer fekk ansvaret for matsalet under kampane. Det vart ikkje pølse i brød, men det vart mykje god mat likevel. Og på det måten greidde ein å få dei med. – Kan me nokon gong få sjå ein norsk landslagsspelar springe ut på Ullevål med «Noreg» på ryggen? – Det har eg ikkje tenkt, og det har heller ikkje vore oppe i forbundsstyret. Men om det kjem som sak, så skal eg love å vere open for det. Haken er sjølvsagt at landslaget speler ein del utanlands, og då er jo ein fare for at dei trur at det er ein skrivefeil, spøkjer Hallén. Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no gjekk meir på om det var rett å ntimeter eller meter når me resultata. pinga gjekk knirkefritt med topp underhaldning og god stemning rundt bana. Det vart sett 65 personlege rekordar, ei rekkje meisterskapsrekordar, tre nye banerekordar, ein norsk juniorrekord og ein norsk og nordisk rekord. Andreas Thorkildsen klinka til med årsbeste i verda under spydkonkurransen med 90,61 meter, noko som gav han ein fortent kongepokal. Sleggjekastar Mona Holm fekk kongepokalen etter at ho sette ny norsk og nordisk rekord i sleggje med 70,43 meter. Friidrettspresident Svein Arne Hansen kalla NM i Byrkjelo 2011 «The best NM ever». Møteplass: – Idretten som møteplass vert viktigare og viktigare sidan me fjernar dei andre møteplassane, seier president i Noregs Fotballforbund Yngve Hallén. Foto: Kjartan Helleve – Ein romantisk idé – Det ligg ein romantisk idé om at det skal strøyme til med studentar til andre språkutdanningar berre svensk blir frivillig, meiner Åsa Palviainen. Ho har skrive rapporten Frivillig svenska? Utbildningsrelaterade konsekvenser. FINLAND Indre splid i partia – Kva skjedde? – Reint politisk vedtok Samlingspartiet i 2010 at dei var for at Finland framleis skal vere tospråkleg, men at av svensk skal vere frivillig i skulen. Initiativet kom frå ungdomspartiet og moderpartiet vart teke på senga. Det starta ein politisk kjedereaksjon. Brått var den heilage kua, obligatorisk svensk, ikkje heilag lenger. Og i løpet av sommaren sa både statsministeren og leiaren for Centern, eit parti som tradisjonelt har forsvart ordninga, at svensk kunne bli frivillig. Ho sa at ein burde tolka grunnlova som seier at det er to nasjonalspråk i Finland vidt. I tillegg kom ho med framlegg om at dei elevane som budde nær den russiske grensa burde kunne byte ut svensk med russisk. Dei politiske reaksjonane var sterke. Svenska folkpartiet (SFP) motsette seg framlegget, men også leiinga i Sosialdemokratane gjekk hardt imot. De Gröna var litt meir avventande. Rett før jul gjekk partisekretæren i SFP overraskande ut og støtta framlegget om frivillig svensk. Partiet reagerte sterkt, og sa at utspelet 16 Foto: Jyväskylä universitet – Kvifor har spørsmålet om opplæring i svensk blitt eit viktig politisk emne i Finland? – Svensk som obligatorisk fag i finske skular har vore omstridt heilt sidan faget kom inn i skulen i 1968, men det har gått i bølgjer. På 1980-talet fekk faget mykje kritikk, så roa ordskiftet seg på 1990-talet, før det igjen blussa opp att på andre halvdel av 2000-talet. Dei politiske partia har i dei to siste tiåra vore samde om at obligatorisk svensk høyrer heime i skulen. Det einaste partiet som ope har vore klårt mot, er Sannfinnländerna. Dei er ikkje mot at Finland er tospråkleg eller svensk har ein plass i skulen, dei er berre mot at svensk skal vere obligatorisk. Dei siste åra har det blitt enklare å få gitt uttrykk for frustrasjon på internett og i sosiale medium. Sjølv om det moglegvis berre kan dreie seg om anonyme enkeltpersonar, så skrik dei høgt nok til å få gjennomslag. Eit anna poeng er at ein på byrjinga av 90-talet skar drastisk i ned på svensktimar. Resultatet er at dei som går ut av skulen no, er mykje svakare i svensk enn kva ein var før. Ungdomar lurer kva dei skal nytte svensken til. Og næringslivet seier at svensk ikkje er så viktig lenger, no vil dei heller ha arbeidstakarar som er gode i engelsk og gjerne russisk. Dette skal ein ha i mente når ein ser på kva som hende før riksdagsvalet i vår. ÅSA PALVIAINEN ikkje var forankra i partiet sin vedtekne politikk. Men usemja stakk nok djupare, og ikkje berre hjå SFP. Nokre månader før valet var det langt frå sikkert kva dei store partia eigentleg meinte om saka. Det einaste partiet som hadde eit klårt standpunkt var Sannfinnländerna. – Er det ein reel fare for at svensk forsvinn ut av den finske skulen? – Neppe på kort sikt, høgst sannsynleg på lang sikt. Sannfinnländerna gjorde eit brakval og fekk tjue prosent av røystene. Det vart danna ei samlingsregjering med Samlingspartiet, Sosialdemokratane, De Gröna, Svenska folkpartiet og Venstre. Ingen har hatt programfest at svensk skal bli frivillig, og eg trur dei ikkje tek sjansen på ei så stor avgjerd no. Finland er stolt over å vere tospråkleg, det ligg djupt forankra både hjå folk og i lovverket. – Men tidene endrar seg, og nordiske relasjonar er ikkje så politisk viktige som dei var på 1970-talet. I dag meiner ein at det greier seg med engelsk, og at det bør opp til den enkelte å lære seg andre språk. Difor trur eg det vil bli vanskeleg å halde på svensk som obligatorisk fag i skulen. Eg trur ein kjem til å finne særløysingar, der ein ikkje lenger krev at alle som arbeider i offentleg forvalting skal kunne både svensk og finsk, men at det blir ein del av tilsette som kan svensk. – Eg vågar derimot ikkje å seie noko om grunnlova. I dag seier ho at Finland er tospråkleg. Om svensk blir eit frivillig fag i skulen, kan det hende det går mot ein einspråkleg stat. I dag er det berre Sannfinnländerna som er talsmenn for eit slikt standpunkt. Kven skal velje å ta svensk? – Dei som er i mot obligatorisk nynorskopplæring i Noreg, seier at nynorsk går ut over bokmålsundervisninga. Dei syner til at norske elevar gjer det dårlege i testar som t.d. PISA-undersøkinga. Men finske elevar gjer det godt i slike undersøkingar, så kva argument blir nytta for å argumentere for at svenskopplæringa skal bli frivillig? – Som språkforskar har eg vanskeleg å sjå kvifor undervisning i nynorsk skulle føre til dårlegare resultat i bokmål. Slike argument har eg ikkje høyrd i Finland. Her går argumenta at elvane ikkje orkar eller greier å lære seg meir enn to framandspråk, og då må svensk vike plassen for fransk, tysk, spansk, russisk elles kinesisk som òg blir nemnd. Det er få som ◆ Åsa Palviainen (tidligare Nordqvist) er dosent og lektor i svensk ved Jyväskylä universitet. ◆ Ho er fødd og oppvaksen i Sverige, der ho tok doktorgraden i lingvistikk ved Universitetet i Göteborg i 2001. Sidan 2003 har ho budd i Jyväskylä der ho underviser i svensk for finskspråklege ved universitetet i tillegg til å drive forsking. vel språkfag, og svensk som får skulda. Bak ligg ein romantisk idé om at det skal strøyme til med studentar til desse andre språka berre svensk blir frivillig. Haken er sjølvsagt at det ikkje er noko universitetsapparat som utdannar lærarar til å undervisa i desse språka. Det er heller ikkje slik at om språkfag er frivillig, så vil fleire velje det av eigen vilje. Erfaringar frå t.d. England og Sverige syner tvert i mot at resultatet blir at ein sit att med færre språkstudentar. – Men det vanlegaste argumentet for at svensk burde bli frivillig, er at det vil gje eleven større motivasjon for å lære seg svensk. Dei svakaste elvane kunne velje det vekk, medan dei fagleg sterkare elevane kunne velje faget og vere motiverte for det. Det ein ikkje veit er kven og kor mange som i så fall faktisk kjem til å velje faget. Dette skremmer mange i den finsksvenske minoriteten. Det er ei reel redsle for at det blir for få som tek faget, og Finland blir eittspråkleg. Forsking syner også at det er ein fare for at dei som kan kome til å velje svensk i framtida er høgt utdanna jenter frå hovudstadsområdet. Og desse jentene kjem ikkje til å bli svenskkunnige sjukepleiarar i eldresenter rundt om i landet. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no finsk tospråkleg med finsk som majoritetsspråk, svensk som minoritetsspråk tospråkleg med svensk som majoritetsspråk, finsk som minoritetsspråk svensk tospråkleg med finsk som majoritetsspråk, samisk som minoritetsspråk Illustrasjon: Wikimedia Commons NORSK TIDEND NR. 4 – 2011 – Som språkforskar har eg vanskeleg for å sjå kvifor undervisning i nynorsk skulle føre til dårlegare resultat i bokmål. Åsa Palviainen Ein analyse av følgjene ved valfri svensk E UROPARÅDET konstaterte i april at språklovgjevinga i Finland ikkje fungerer i praksis. Alvorlege manglar i undervisninga og dei svake språkkunnskapane til offentlege tenestemenn trugar stillinga til det svenske språket. I ein ny serie utgreier Magma kva slags kompetanse den obligatoriske undervisninga gjev i dag, og analyserer følgjene av å eventuelt gjere svensk valfritt i finske skular. Obligatorisk svensk i skulen gav opphav til flest kritiske kommentarar i den hissige finske mediedebatten i fjor, konstaterte dosent Pasi Saukkonen i utgreiinga «Varför irriterar finlandssvenskarna?» (Magma-studie 1/2011). Eigentleg har ikkje frontane endra seg stort gjennom åra – undervisningsråd Erik Geber skildra i analysen «Den obligatoriska svenskan i Finland» (Magma-PM 1/2010) korleis svensken si stilling har vore oppe til debatt fleire gonger sidan 1960-talet, noko som har ført til mange kritiske røystingar i Riksdagen. Dei politiske blokkene har variert opp gjennom åra, men mange av argumenta gjentek seg. I tiåra som har gått har altså partane i språkordskiftet utveksla liknande argument, men dei står like langt frå kvarandre som tidlegare. Det er god grunn til å trengje djupare inn i problematikken rundt svensk i skulen, særleg av di den tilspissa samfunnsdebatten verkar springe ut av forenkla argument som skildrar ein forenkla valsituasjon. Det finst somme som vil halde på den obligatoriske ordninga for einkvar pris, og det finst somme som vil avskaffe henne. Valet i ordskiftet verkar stå mellom ja og nei – halde på eller avskaffe. Dette er eit kraftig forenkla utgangspunkt som er risikofylt for alle partar. Ingen kvalitetskontroll Spørsmålet om svensk bør vere obligatorisk i skulen er komplisert, ikkje minst fordi det ikkje finst nokon regulert samanheng mellom den obligatoriske undervisninga og grunnlova, som garanterer retten til å leve og arbeide på svensk. NORSK TIDEND NR. 4 – 2011 Grunnlova seier ingenting om kva form språkundervisninga skal ha. Ho legg heller ingen føringar for korleis dei språklege rettane skal vernast i ein situasjon der dei faktiske språkkunnskapane i samfunnet blir svekte. Lova slår fast når eit individ har krav på tenester på morsmålet sitt, men definerer ikkje kvaliteten på tenestene. Sluttresultatet blir difor at svenskspråklege får annanrangs tenester. Den finske tospråklegheita har mange dimensjonar. Somme av dei rører ved retten individa har til tenester, medan andre har å gjere med individuell identitet og historia til nasjonen. Men uansett kva dimensjon du vel å diskutere, står éi kjensgjerning fast: Finland er berre tospråkleg dersom tilstrekkeleg mange meistrar både finsk og svensk godt nok. Dette stiller i sin tur krav til undervisninga. Spørsmålet om obligatorisk svensk har vore særleg aktuelt no i byrjinga av 2011. Tidlegare statsminister Mari Kiviniemi (Centern) var budd på å stille svensk og russisk opp mot kvarandre i somme kommunar i austlege delar av Finland. Før riksdagsvalet i april samla Sannfinnländerna støtte for kandidatar som ønskte å avskaffe obligatorisk svenskundervisning. Finskhetsförbundets leiar, Sampo Terho, forfatta eit program som kravde at «tvangssvenskan» skulle avskaffast, i «språkfrihetens namn». Dette hende om lag samstundes som Europarådet åtvara om at dei svekte språkkunnskapane hjå offentlege tenestemenn, i politiet og i helsevesenet utgjorde eit alvorleg trugsmål mot stillinga til svensken.* Den negative utviklinga blir spegla i dei praktiske kunnskapane så vel som i haldningane. Ei undersøking av haldningane mellom dei nyvalde riksdagsrepresentantane viser at den nye Riksdagen er meir kritisk til obligatorisk svensk i skulen enn den gamle. Ettersom så mange partar i samfunnsordskiftet framstiller avgjerda som eit enkelt val mellom «ja» og «nei» til obligatorisk svenskundervisning, finst det god grunn til å ta ein nærare kikk på konsekvensane av å eventuelt avskaffe ordninga – sett frå både finsk og svensk side. Ny utgreiing Tankesmia Magma bestemde seg allereie i fjor for å starte eit prosjekt for å kartleggje følgjene av å avskaffe obligatorisk svenskundervisning i den finske skulen. Vi ville kartleggje kva slags kompetanse dagens undervisning gjev, og framfor alt studere verknadene på samfunnet av å gjere svensk valfritt. Ettersom Magma ønskjer relativt kortfatta utgreiingar, måtte det gjerast visse avgrensingar, og etter ei grundig avveging valde utgreiarane å setje søkjelyset på «utdanningsrelaterte følgjer». Då dette er den første analysen av sitt slag, kan ein sjå på dette prosjektet som ei innleiing. Det gjenstår mykje analyse før biletet er fullstendig. Den hissige debatten dei seinaste åra har vist at spørsmålet er sensitivt, og difor var det ikkje heilt lett å finne ein upartisk utgreiar. Vi valde til slutt å gje oppdraget til dosent Åsa Palviainen, som er fødd og oppvaksen i Sverige, arbeider i Finland (ved universitetet i Jyväskylä) og gift med ein finskspråkleg finne. Palviainen hadde med det føresetnader for å sjå på problematikken frå ulike perspektiv. Ho syner dei mangslungne verknadene av å avskaffe obligatorisk svenskundervisning: Avgjerda ville ha verka inn på Finland som tospråkleg nasjon, retningslinjer for tilsetjing, verksemda til universiteta, språkkrav i offentleg sektor og tilgjenge på kompetent personale på ulike område. På individnivå ville avgjerda ha påverka jobbmoglegheitene til skuleelevar. Konklusjonar Mellom konklusjonane i Magmastudie 3/2011 kan følgjande nemnast: ◆ Valfritt svensk i grunnskulen vil føre til at færre elevar studerer svensk i framtida ◆ Svenskkunnskapane blir svekte, særleg mellom gutar ◆ Kommunane vil få større makt enn tidlegare over språkvala til elevane. Kommunane sine avgjerder når det kjem til språktilbodet i skulane vil spele ei avgjerande rolle for utdanning og arbeidsliv for elevane. Dersom den obligatoriske svenskundervisninga blir avskaffa, bør kommunane påleggjast å tilby svenskundervisning uavhengig av talet på interesserte ◆ Om svensk blir valfritt i grunnskulen, vil dette påverke undervisninga på høgare nivå. Det vil bli ei stor utfordring for universitetsvesenet å handsame elevar med så godt som ikkje-eksisterande svenskkunnskapar ◆ Interessa for svensk vil særleg minske på yrkesskulane, noko som mellom anna vil auke mangelen på sjukepleiarar og politifolk som kan svensk ◆ På somme fagområde står svenskkunnskapar i fare for å bli mangelvare ◆ Det finst ein risiko for at det dannar seg ein tospråkleg elite som vil ha urimelege føremoner når det kjem til å sikre seg viktige roller i nordisk økonomi, handel og politikk ◆ Nordisk samarbeid vil på sikt bli vanskelegare ◆ Spørsmålet om tilsetjingskrav i staten krev særskild merksemd. Om den obligatoriske ordninga blir avskaffa, vil mange finskspråklege med høgskuleutdanning ikkje kunne vise til tilstrekkelege kunnskapar i svensk for tenester der svensk er naudsynt. Dei vil kunne oppleve å bli diskriminerte i tilsetjingssituasjonar. Utgreiinga til Magma konstaterer at å valfri svensk i skulen kan kome til å truge det grunnlova skal verne, nemleg at dei kulturelle og politiske behova til den finskspråklege og svenskspråklege befolkninga blir varetekne på likt grunnlag. Men utgreiinga stadfester òg noko som allereie er slege fast: Den obligatoriske undervisninga slik ho er i dag fører til svake kunnskapar i svensk hos mange elevar. Status quo er ikkje eit godt alternativ. Reformer må til for å gjere undervisninga betre likt og meir effektiv. Dette føreset både tilrettelagd undervisning og eit meir engasjerande innhald. Magma-studie 3/2011 syner at ein må ta omsyn til mange faktorar og granske dei nøyare før det kan takast ei avgjerd som grunnleggjande endrar stillinga til svensk i skulen. Tankesmia Magma konkluderer dermed med at det beste, inntil eit betre alternativ er tilgjengeleg, er å halde på den noverande ordninga og utvikle henne i ei meir inspirerande retning. BJÖRN SUNDELL, utgreiingsansvarleg i Magma (*) Europarådets dokument: Advisory Committee on the Framework Convention for the Protection of National Minorities. Third Opinion on Finland. Strasbourg, 13.4.2011. MAGMA ◆ Den finske tankesmia Magma arbeider for å analysere svensken si stilling i dagens Finland og påverke opinionen. Arbeidet deira tek utgangspunkt i at den finske tospråklegheita ikkje er negativ, men tvert imot ein mangfaldig styrke i ei globalisert verd. Tankesmia er partipolitisk uavhengig, og tek mål av seg til å «bana väg för nytänkande kring svenskans framtid i Finland». ◆ Tankesmia utarbeider analysar og rapportar om alt frå dei tenkte følgjene av å gjere svensk valfritt i finsk skule, demografiske endringar og korleis dei kjem til å verke inn på Finland som tospråkleg nasjon, til kyrkjepolitikk. ◆ Bak Magma står ei rekkje organisasjonar og menneske innanfor finlandssvensk kultur- og næringsliv, akademia og politikk. Leiar er p.t. idehistorikar Nils Erik Forsgård. 17 Med merket høgt i 50 år Sidan NMU vart skipa for femti år sidan, har leiarane kome og gått. Norsk Tidend har spurt nokre av dei om å dela minna med oss. Norsk Målungdom ◆Noregs Student- og Elevmållag (NSEM) vart skipa 3. august 1961. ◆Student- og elevmållaga hadde tidlegare vore vanlege lokallag i Noregs Mållag, men no fekk NSEM status som eit fylkeslag i NM. ◆Eirik Aksel Larsen var den fyrste formannen for samskipnaden. Tor Gabrielsen (leiar 1965–1966) 1 Kva er ditt beste minne frå tida i NMU? – Det må vera då eg heldt føredrag for elevmållaget på Firda Gymnas på Sandane, og brukte nynorsk munnleg for fyrste gong. Eg er trass alt oppvaksen på Stabekk i Bærum og målet hennar mor er dessutan talemålet frå Oscars gate bak Slottet i Oslo slik det var på 1920-talet. Det gjekk bra, trur eg. Det er ikkje vanskeleg å snakka nynorsk standardmål, berre ein ikkje gjer seg til. Ein må halda på den heilt vanlege bærumsintonasjonen. Då let ein om lag som om ein skulle vera frå Seljord. 2 Var det noko som ikkje var så bra? – Søkjer ein på «Tor Gabrielsen» i det digitale arkivet til Verdens Gang, vil ein for datoen 3. august 1966 kunne lese mellom anna dette, i eit referat frå årsmøtet til Noregs Student- og Elevmållag: «Tor Gabrielsen beklager at det er mangel på lærebøker på nynorsk og at man ved flere fakulteter og høyskoler ikke kan få eksamensoppgaver på nynorsk.» Her var det mykje som ikkje var bra, og slik har det vel i høg grad halde fram i dei 45 åra som er gått. 3 Kva er den viktigaste sigeren for NMU? – Lokalt frå bygdelivet i Bærum: 18 Av me fekk skipa elevmållag på gymnaset på Stabekk, med 25 medlemer. Berre ein hadde dialektbakgrunnen i orden, frå Vinje i Telemark. På landsplan: Då eg var formann i NSEM (det heitte formann, slik det framleis gjer i Danmark, der er alle dei kvinnelege partileiarane formenn): At medlemstalet auka frå 1250 til 1550 på eitt år. Generelt for heile femtiårsperioden: At organisasjonen finst og har vore aktiv i ordskiftet heile tida. Utan å kritisera forgjengarane: Eg er spesielt begeistra for den måten dei opptrer på offentleg, dei som har vore leiarar dei aller siste åra, inkludert den noverande leiaren. i inngangen til eit av internata og vart vekt nokre få timar seinare av tunge støvlar på veg til fjøsstellet. Flott å møta andre nynorskidealistar og den karismatiske reiseskrivaren i Noregs Mållag, Edvard Hoem. Elles har eg eit levande minne av årsmøtet i Det Norske Samlaget i 1972, med EEC-debatt der alle dei gamle høvdingane og dronningane deltok. Ungdomen vart dyrka og naut det. – Det som sit best att frå det målpolitiske arbeidet, er utan tvil dei store, landsomfattande læremiddelaksjonane på 70-talet med fleire titals tusen deltakarar. Oppslutninga fekk nok hjelp frå den allmenne radikaliseringa på den tida, så eg er redd for at noko liknande ikkje er mogleg i dag. Ola E. Bø (leiar 1972–1973 saman med Arve Elvik) 2 Var det noko som ikkje var så bra? – Når eg ser attende på ein del av politiseringa av målstriden, særleg på 70-talet, trur eg ikkje oppsplittinga i særstandpunkt på venstresida, med klare partibyggande motiv, gagna saka. Det skarpe skiljet mellom ein såkalla sosial og ein nasjonal argumentasjon var og er eit blindspor. Ulike vektleggjingar i det som formar eit standpunkt er heilt naturleg og nødvendig i ei brei folkerørsle. Her kan eg godt vera med på ein sjølvkritikk. 1 Kva er ditt beste minne frå tida i NMU? – Det tar til å nærma seg 40 år sidan eg var leiar i det som i mi tid skifta namn frå Noregs student- og elevmållag (NSEM) til Norsk Målungdom, så eg ber om orsaking for at detaljar, år og tal kan flyta litt fritt. – Med stor glede hugsar eg mitt fyrste studentmållagsseminar utanfor Bergen, på Landbrukshøgskulen på Ås i 1970. Me kom fram midt på natta, etter åtte timar i ein Volvo Amazon, eg overnatta under ei trapp 3 Kva er den viktigaste sigeren for NMU? – Den viktigaste framgangen for målungdomsrørsla er etter mi meining, og utan tvil, det at ein trass i usemja fekk knytt argumentasjonen for nynorsk til talemålet. Det utskjelte slagordet «Snakk dialekt, skriv nynorsk», står seg godt. – Dialektane er nynorskens mest normale talemål, i tillegg har me nynorsk normaltalemål som òg kan dyrkast. Normeringsgrunnlaget er det viktigaste skiljet mellom nynorsk og bokmål. Det krev også ulike strategiar for både skriftfesten og taleflaumen. Brita Helleland (leiar 1974–1976) 1 Kva er ditt beste minne frå tida i NMU? – Læremiddelaksjonen i Volda i 1972, då me aksjonerte for nynorske lærebøker og mot utdanningsminister Bjartmar Gjerde som var på vitjing. Det kom fleire i demonstrasjonen enn talet på studentar og elevar i både Volda og Ørsta og resultatet av mobiliseringa var overveldande for Bjartmar så vel som meg. Kva det kom til å tyda for Bjartmar veit eg ikkje, men det var denne hendinga som gjorde meg til målaktivist, og med det skapte livet mitt i lang tid framover. I denne samanhangen må eg nesten nemna eit anna godt minne: Eg var leiar i NMU og sentralstyremedlem i perioden Norsk Tidend nr. 4 – 2011 nmu Janne Nygård (leiar 2010–) Ein litt annleis haust Dryg kamp: Kampen for nynorsk lærebøker er langt på veg vunnen. Kampen mot rasjonaliseringa i skulen derimot, har enno eit stykke igjen. 1974-76. Som målaktivist/sentralstyremedlem i NMU gjekk all fritid, og store deler av studietida, med til målarbeid og det var ikkje tid til å finna seg kjærastar utanfor miljøet. Så vidt eg minnest var resultatet sambuarskap/ekteskap innan sentralstyret i perioden. Ein av dei var meg, eg forelska meg grundig i ein av sentralstyremedlemene i NMU og er framleis gift meg med han. 2 Var det noko som ikkje var så bra? – Det eg minnest med ulyst er striden mellom Studentmållaget i Oslo og Sentralstyret/ Studentmållaget i Bergen, som resulterte i at sentralstyret var flytta frå Bergen til Oslo i 1976. Striden var fyrst og fremst målpolitisk, men gjekk tidvis over i rein persontrakassering. 3 Kva er den viktigaste sigeren for NMU? – Eg tykkjer det er vanskeleg å snakka om sigrar. Eitt steg fram vert ofte følgd av to steg attende, målarbeid er ein vedvarande prosess. Men eg vil trekkja fram ei sak frå tida eg var aktiv i NMU som eg meiner vart viktig for styrkinga av målarbeid i tiår seinare, skiftet til ei aktivistline i arbeidet. I skulemålsarbeidet snakka me om «løyndarlina», målfolket gjekk på denne tida stilt i dørene og trudde ei ville berga nynorsken om ein unngjekk strid og open debatt om skulemålet. NMU, Norsk Tidend nr. 4 – 2011 og også mange i NM, valde å gå offensivt ut i open debatt, valde å mobilisera folk for nynorsken ved å snakka om diskriminering og om språklege rettar, og vann fram med det. Læremiddelaksjonen er det beste dømet på dette, og han førde til betre tilgang på nynorske læremiddel, mange nye målaktivistar, og støtte til krava frå bokmålsbrukarar. Dialektaksjonen NMU køyrde midt på syttitalet er eit anna døme; gjennom denne aksjonen nådde NMU ut til nye målgrupper og gjorde det greitt å bruka dialekt i alle samanhangar. Kaizers Orchestra ville truleg ikkje vore liv laga tidleg på syttitalet. Magnhild Bruheim (leiar 1978–1979) 1 Kva er ditt beste minne frå tida i NMU? – Dei beste minna frå tida i NMU er knytte til fellesskapet, som kunne vera sterkt sjølv om me hadde harde interne stridar. Særleg kom det fram på målleirane, som var ei årleg samling knytte til årsmøta i Noregs Mållag. Der fekk me utfalda oss på mange måtar, kreativt ved å laga kulturinnslag og arrangera kulturkveldar, målpolitisk ved å ha skulemålsaksjonar lokalt eller andre tiltak. Det styrkte vennskapen, også mellom dei som var ueinige målpolitisk. Foto: NMU 2 Var det noko som ikkje var så bra? – Eg synest ikkje det er så moro å tenkja på dei steile frontane. Enda mindre artig var det nok for dei som ikkje kjende seg heime i nokon av leirane, og som fyrst og fremst ville driva målarbeid. var ein glød og eit pågangsmot i rørsla som det var herleg å få oppleva. I NMU fekk me mange nye aktivistar og lokallag det året; me sette medlemsrekord og kjende for fyrste gong på lenge at me var i ferd med å få hovudet over vatnet etter pengemangel og juksesak. 3 Kva er den viktigaste sigeren for NMU? – Den viktigaste målpolitiske sigeren for NMU i 70-åra var læremiddelaksjonane. Dei sette fokus på rettferd for nynorskelevar, dei engasjerte og samla elevar både med bokmål- og nynorskbakgrunn til store aksjonar på mange skular, og førte til klare retningsliner for læremiddel til same tid og pris. Aksjonane gjorde nynorsken og målsaka synleg, aktuell og populær blant store ungdomsgrupper. 2 Var det noko som ikkje var så bra? – Medlemsjuksavsløringane frå 2002 og rettssaka i ettertid fekk konsekvensar for arbeidet til oss som kom inn i sentralstyret i tida etterpå: mindre pengar, mindre kontorplass, mindre tillit. Det leiaste var kanskje likevel å sjå korleis tidlegare aktivistar, folk som hadde stått på og gjort sitt beste for nynorsken, vart dømde nord og ned av mange som aldri hadde vore i noko liknande dilemma sjølve. Juks skal ikkje tolererast, men det er organisasjonen sitt ansvar å syta for at lova vert fylgd, og at einskildpersonar ikkje hamnar i knipe mellom staten på eine sida og saka på den andre. Sjølv anar eg ikkje kva eg hadde gjort i ein slik situasjon. Synnøve Myking (leiar 2005–2007) 1 Kva er ditt beste minne frå tida i NMU? – Våren 2005, då eg var påtroppande leiar i målungdomen, sette Noregs Mållag i gang kampanjen Slepp nynorsken til, med mål om å få oppheva nynorskforbodet i Dagbladet og VG. Målfolk i alle aldrar reiste rundt eller hadde aksjon på heimstaden for å samla underskrifter til stønad for kampanjen. Det 3 Kva er den viktigaste sigeren for NMU? – Å driva ein aktiv nynorskorganisasjon for og med ungdom gjennom femti år, tidvis utan pengar eller ressursar, er ein ganske viktig siger i seg sjølv, synest eg. Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no Hausten plar vere den tida på året då avisene vaknar frå agurknyttdvalen, den tida på året då elevar og studentar vender seg til kvardagen att. Det er tid for aksjonar og politisk arbeid, og valkampen denne hausten skulle gjere hausten ekstra spanande. Medlemer i Norsk Målungdom kjem og går, slik det plar vere i ungdomsorganisasjonar. Men denne sommaren mista vi to medlemer på ein grufull og uverkeleg måte. Det var medlemer som var umistelege. Angrepet på Utøya var ikkje berre eit angrep på AUF, men på alle engasjerte ungdomar i Noreg. Før sommaren vitja Norsk Målungdom Oslo AUF for å hjelpe dei med å argumentere godt for nynorsk i valkampen på deira eige initiativ. Det er forferdeleg at vener ikkje er her lenger. Men vi skal fortsetje. Ikkje som før, men med auka styrke. Denne hausten har Norsk Målungdom byrja sterkt, med skulestartaksjonar over heile landet, fleire nye medlemer og lokallag. Vi skal engasjere ungdom i striden for dei verdiane vi står for; demokrati og grunnleggjande respekt for det som er annleis. Vi er klare for å ta i eit ekstra tak i hausten som kjem, og gler oss over kvar nye ungdom som ser verdien i det å engasjere seg i viktige saker. Vi seier oss einige i det ein av leiarane i eit politisk ungdomsparti sa etter 22. juli: Måten vi skal heidre ofra etter Utøya på er ikkje med eitt minutts stille, men eit heilt liv i kamp. 19 Minneord om Jon Vegard Lervåg Å skifte frå nynorsk til bokmål til nynorsk minneord Ein heidersmann i målrørsla har gått bort. Jon Vegard Lervåg (1979-2011) frå Vegsund i Ålesund vart 22. juli 2011 tilfeldig offer for bomba til ein terrorist. Eg såg Jon Vegard første gong på eit nynorsktreff me i Juristmållaget hadde i Oslo rundt 2005. Han fortalde at han hadde skrive bokmål på jusstudiet så langt, men at han hadde skrive nynorsk på barne- og ungdomsskulen og på vidaregåande, og at han vurderte å skifta tilbake når han skulle skriva avhandling heilt på slutten av studiet. Eg må vedgå at eg tenkte at det ville vera vanskeleg for han å skifta tilbake når han hadde kome så langt og hadde fått heile det juridiske omgrepsapparatet under huda, men eg prøvde å oppmuntra han og hjelpa han så godt eg kunne. Og det vart eit framifrå resultat, både språkleg og fagleg. Sjølv har han skildra denne prosessen langt betre enn eg kan attfortelja i artikkelen sin «Å skifte frå nynorsk til bokmål til nynorsk» i festskriftet til Juristmållaget «Mål og Rett», som kom ut i 2010. Eg lærte raskt å kjenna Jon Vegard som ein raus, sosial, engasjert, interessert og flink kar, med ein god replikk og alltid i godt humør. Ingen har nokon gong hatt noko vondt å seia om han, og han hadde eit nettverk av vener som få andre. Han vart raskt med i styret i Juristmållaget, og han deltok i diskusjonar om språk, juss og samfunnet elles med stor lyst. Han var ikkje redd for å ta ordet i forsamlingar, og tok sjølv initiativ til å halda innlegg i fadderveka for mange hundre ferske jusstudentar i Oslo om kor framifrå det var å skriva nynorsk på jusstudiet. I yrkeslivet heldt han på nynorsken både i Advokatfirmaet Kluge i Oslo og seinare då han vart tilsett i den prestisjetunge Lovavdelinga i Justisdepartemen- Av Jon Vegard Lervåg tet. Eg har fått referert at dei som tilsette han i Lovavdelinga, hugsar intervjuet som noko utanom det vanlege, i og med at ein ung jurist med stor sjølvtillit argumenterte sterkt for kor framifrå nynorsk var som juridisk språk. Også etter at han byrja i eit travelt yrkesliv, tok han del i aktivitetane til Juristmållaget med full kraft. Sjølv om han gjekk ut av styret og vart varamedlem, møtte han alltid på nynorsktreffa våre i Oslo, og han var med som aktiv debattant på seminara våre så sant det ikkje kolliderte med viktige gjeremål. Då framlegget til ny rettskrivingsnorm kom i vinter, tok han ivrig til orde for at Juristmållaget måtte skriva ei høyringsfråsegn. Begge vart me skuffa då det viste seg at høyringsfristen var sett så kort at det ville vera umogleg å skriva noko fornuftig innan fristen. Dødsfallet er eit stort tap for oss alle. Ikkje minst er det eit tap for målrørsla, der Jon Vegard var og ville verta eit stort førebilete for mange. Jon Vegard kunne nådd så langt han ønskte å nå innanfor den juridiske profesjonen. Men tankane og medkjensla går først og fremst til kona og til familien elles. Gunnar O. Hæreid, leiar i Juristmållaget Arne Sigurd Holto Haugen (1953–2011) minneord Så stilna orda, musikken og den lune latteren brått og uventa. Arne Sigurd Holto Haugen døydde brått 15. juli. Ein sommardag då det musikalske skulle feirast. Eitt år hadde han vore i Hallingdølen, budd heime på Ål. No skulle det vera ferie og musikk før ny dyst i Nynorsk Pressekontor. Arne Sigurd hadde ein mangslungen bakgrunn frå pressa, som journalist og sjefredaktør. Han var redaktør for Nynorsk Pressekontor frå 2002, og vaktsjef, nyheits- og nettredaktør i Nationen i perioden 1993–2002. Før dette var han journalist i Drammens Tidende/Buskerud Blad, Fremtiden, Dagbladet og VG. Det var pressemannen Arne Sigurd eg først lærte kjenna. I 2008 tildelte Mediemållaget han Nynorsk redaktørpris i lag med NTBs sjefredaktør Pål Bjerketvedt for samarbeidsavtalen mellom NPK og NTB, eit strategisk viktig utviklingsarbeid. Det vart seinare mange gode diskusjonar om nynorsken, strategiar, journalistikk og mangt anna. Arne Sigurd 20 var ein raus og god ven, ein gild samtalepartnar. Humor og alvor gjekk godt hand i hand. Den siste dagen var han på veg til konsert med Sven Nyhus kvartett, eit orkester han spelte med i mange år. Musikken var ein stor del av livet hans, og han var ein omtykt medspelar for mange. Tre gonger var han nominert til Spellemannsprisen. Vi er mange som vil sakna orda og tonene, varmen og venskapen. Fred over minnet. Berit Rekve, leiar for Mediemållaget Vidaregåande var over. Den store verda venta. Ingen hadde varda den vegen eg skulle gå. Diverre hamna eg tidleg på den breie bokmålsvegen. Det norske forsvaret kravde nemleg eit offer, og eg måtte til pers. Eg hadde alltid hatt nynorsk på skulen. Det var ikkje noko eg hadde eit særleg medvite forhold til. Det var berre slik det var – den naturlegaste saka i verda. Men sjølvsagt lærte eg sidemål også. Difor var det ikkje noko problem då eg oppdaga at forsvarsspråket var bokmål, og at eg som militærpoliti burde levere rapportane mine på bokmål. Dei mest radikale sideformene med a-endingar vart plukka av meg av ivrig befal, og eg skreiv snart det skjønneste riksmål. Så kom dagen då eg vart jusstudent. Bokmålet var no innprenta i meg, og det var jo også trygt og greitt, sidan dei fleste professorane kom frå nu- og efter-land. Eg tenkte dermed aldri ordentleg over kva val eg gjorde då eg heldt fram med å skrive bokmål også på jussen – utover at det var minste motstands veg. Slik glei eg raskt inn i ei lei der eg vart bokmålsbrukar, og nesten aldri nynorskbrukar. Det skulle gå mange år før eg byrja å tenkje over denne saka. Eg hadde jo aldri hatt målpolitisk engasjement, så eg såg ikkje på det som noka stor sak å skulle skrive bokmål. Først etter fire å på jussen møtte eg ein jusstudent som skreiv nynorsk. Eg syntest det var flott, og byrja å angre på at eg ikkje heldt fast på hovudmålet etter vidaregåande. Eg prøvde så smått å formulere litt jus på nynorsk, og eg oppdaga til mi store forarging at eg faktisk ikkje var i stand til det. Eg var opphavleg nynorskelev, men no kunne eg ikkje bruke nynorsken innanfor eige fag! Dette vart ein oppvekkar. Sommaren før eg skulle til med spesialavhandlinga mi, tok eg difor valet: Eg skulle lære meg nynorsk att, slik at eg kan bruke både bokmål og nynorsk innanfor jusen. Heldigvis skulle det ikkje veldig mykje til før ting byrja å gå av seg sjølv: Det gjorde susen med eit raskt kurs hos Breivega, litt korrektur hos morfar, og etter kvart ei glødande interesse for å lære mest mogleg om kva som skil nynorsken frå bokmålet. Ikkje minst var det nyttig å lese føreordet i ordlista til Nikolaus Gjelsvik, om korleis setningsbygnaden på norsk skil seg frå riksmål, og at det ikkje er god norsk alt som er god latin. I tillegg var Juristmållaget, og høvet til å treffe andre nynorskskrivande studentar og juristar, viktig for å halde meg inspirert til å gjennomføre omvendinga. Masteravhandlinga vart levert på nynorsk. Nokre små språklege skavankar var der nok, men alt i alt trur eg arbeidet gjorde at eg fann att målet mitt på ein god måte. Eg kan no fullt og heilt kalle meg tospråkleg på norsk. Men det mest sentrale er at eg gjennom å ta opp att nynorsken har funne att det personlege i skriftmålet. Gjennom 12 år med nynorsk på skulen er nynorsken blitt mykje tettare knytt opp mot min eigen person enn det bokmålet er. Når eg skriv bokmål blir det derfor ein distanse mellom meg og teksten som ikkje er der på same måten når eg formulerer meg på nynorsk. Dette har føremon og ulemper som eg kan utnytte ved å velje ulike skriftspråk til ulike høve – på norsk. Ikkje minst gir nynorsken godt høve til å tenkje gjennom korleis ein skal formulere seg best mogleg, utan tvangstrøya ein ofte har innanfor bokmålet, fordi ein innanfor den juridiske språkstilen har fastna i eit konservativt og veldig passivt språk. Eg trur den medvitne haldninga eg må ha når eg skriv nynorsk, gjer meg til ein betre skribent både på bokmål og nynorsk. Eg vil difor oppmode andre tidlegare nynorskelevar som har blitt «målsvikarar» til å ta opp att nynorsken og bruke han også som fagspråk. Det har iallfall gjort meg til eit rikare språkmenneske. Med løyve frå familien, Juristmållaget og Privatrettsfondet trykkjer Norsk Tidend artikkelen Jon Vegard Lervåg skreiv til festskriftet til Juristmållaget som kom ut i fjor, utgjeve av Privatrettsfondet, Institutt for privatrett, Juridisk fakultet, Universitetet i Oslo Norsk Tidend nr. 4 – 2011 Kvinnesterkt frå Samlaget Kvinnene dominerer på haustlista til Det Norske Samlaget i år både når det gjeld forfattarar og tema. Men også Ragnar Hovland er aktuell med ny roman. I september kjem Arnhild Skre med ein ny, stor biografi om Hulda Garborg. – Det blir ei bok om ei sterk, engasjert og handlekraftig kvinne, samtidig som det blir ei bok om korleis det vi dag kallar norsk blei skapt, fortalde Arnhild Skre i presentasjonen av boka. I boka får lesarane også eit innblikk i bohemlivet ekteparet Hulda og Arne Garborg levde i Asker. – Dei levde eit nokså ukonvensjonelt liv, ikkje minst hadde dei eit ukonvensjonelt samliv, der Hulda sjølv har fortalt at dei levde sånn passeleg skilt, sa Skre. Ukjende historier Fleire av bøkene til Samlaget tek for seg ukjende historier knytte til andre verdskrigen. Forfattaren og NRK-journalisten Sigrun Slapgard oppdaga at ein familievenn hadde ei ukjent fortid då ho tok til å grava i gammal slektshistorie. – Der låg det så mykje spennande stoff at det berre måtte bli ein roman, sa forlagssjef Anne Liv Tresselt då ho presenterte haustlista. Romanen har fått namnet Paradishagen og er den første skjønnlitterære boka til Sigrun Slapgard. Idar Lind tek på si side for seg KVINNESTERKT: Kvinnene dominerer på haustlista til Samlaget, men også Ragnar Hovland kjem med ny roman. Her Foto: Margunn Sundfjord / NPK er han saman med Arnhild Skre (t.v.), Brit Bildøen og Sigrun Slapgard. kvinnene i Rinnanbanden. Heilt frå Rinnanbanden blei etablert på nyåret 1942, spelte kvinnene ei sentral rolle. Nesten ein firedel av dei vel 70 medlemmene var kvinner, heiter det i omtalen av boka. Ifølgje forlaget er dette ei historie som aldri tidlegare har vore fortalt. Historikaren Kristin Hatledal har skrive historia om norske motstandskvinner. I boka kjem det fram at alt frå husmora med 14 ungar til ungjenta på 15 år kasta seg inn i kampen mot okkupantane. Boka inneheld både portrett av sentrale motstandskvinner og eit breiare bilete av innsatsen til norske kvinner i motstandskampen, fortel forlaget. Fleire sentrale skjønnlitterære forfattarar på Samlaget kjem i haust ut med nye bøker. Brit Bildøen feirar i år 20-årsjubileum som forfattar og er aktuell med romanen Adam Hiorts veg. Romanen, som er hennar første på fem år, blir omtalt både som ein miljøroman og ein sykkelroman med ein syklande Don Quijote. Einsemd Marit Eikemo har skrive romanen Samtale ventar. – Eikemo fører vidare prosjekt frå dei første to romanane sine når ho tematiserer einsemd og lengsel etter, men også ambivalens til ein større fellesskap, sa Tresselt då ho presenterte boka. Ein ny roman frå Ragnar Hovland er truleg eit høgdepunkt for mange lesarar. Det er fem år sidan han skreiv den førre roma- nen sin. No er han aktuell med romanen Stille Natt. Sju debutantar Haustlista til Samlaget inneheld elles sju debutantar, fire som skriv for vaksne og tre som skriv for barn. – Det lovar godt for framtida, meinte forlagsdirektør Tom Skovdahl. Han sa at forlaget er inne i ein fase der dei er i ferd med å byggja opp ein ny generasjon forfattarar. Han sa også at Samlaget arbeider med fleire bokprosjekt knytt til terrorhandlingane i sommar som vil bli offentleggjort seinare i haust. ytring Takk til Sverre Hatle og Joar Stegane Eg er lei for at eg ikkje kan kasusreglane. I mi tale til Norsk Ordboks utgjeving av sitt niande band kjem det fram at eg er usikker på reglane i både tysk språk og norsk dialekt og at eg slett ikkje føler meg overtydd om at eg veit betre enn bestefar min. Slik må det likevel ha sett ut for Sverre Hatle og Joar Stegane, og eg takkar for ny lærdom om kasusreglar i deira innlegg i Norsk Tidend nr. 3, 2011. Olaug Nilssen MARGUNN SUNDFJORD NPk Illustrasjon: Wixøe Wisuelt Catull – ein romersk rebell Catull (ca. 84 f.Kr–ca. 54 f.Kr.) var ein av dei unge døde i romersk poesi. Han døydde då han var omkring 30 år, men i den stutte levetida si makta han å revolusjonere og gje nytt liv til den latinske diktinga. På sett og vis kan det vere nyttig med ei samanlikning med Horats, hans noko yngre diktarkollega. Medan «etikaren» Horats ofte skildrar ein over-individuell og ideal røyndom, trygt forankra i dei gammalromerske dygdene, fokuserer gjerne «estetikaren» Catull på eg-et, det individuelle og det kvardagslege. Og han opponerer ofte mot overleverte sosiale dygder og konvensjonar. Ein kan gjerne seie at han gjennom denne strategien strekkjer og tøyer grensene for kva som fungerer poetisk, og det er difor ikkje utan grunn at litteraturgranskaren Gerhard Bendz omtalar Catull som «modernisten» i latinsk poesi. Viss Horats peikar fram mot den franske klassisisme og Boileau, så peikar Catull fram mot Rimbaud. Og han vart dyrka av Norsk TideNd Nr. 4 – 2011 Gaius Valerius Catullus Eg elskar og hatar Utval, gjendikting og føreord ved Torgeir Bygestad samlaget 2011 dikt engelske diktarar som Landor og Swinburne, som i Catull fann ein sympatisk diktarsjel. Humor og satire er blant Catulls fremste litterære våpen. Og han vekslar suverent mellom høgstil og lågstil, noko vi får eit rimeleg godt bilete av i Bygestads utval. Gjennom sine lyriske personer gjev Catull form og røyst til kjensler som kjærleik og sjalusi, hat, forakt og avund. Kan- skje kunne me kalle han for dei brennande pasjonars diktar? Dei grove spottedikta syner oss ei side av Catull sin diktarhaldning, men ryet hans kviler hovudsakleg på den gruppa av dikt som vart stilla til Lesbia, hans muse og elskerinne. Catullkjennarane synest å vere samde i at namnet refererer til Clodia, ei romersk kvinne av høg byrd og med eit noko bohem-aktig levesett. Særleg omtykt er diktet med det namngjetne opningsverset «Vi må leva, mi Lesbia, og vi må elska!», som óg er omsett til norsk av mellom anna Sigmund Skard og Henning Hagerup og Johann Grip. Eg gjev att Bygestads versjon i sin heilskap: Vi må leva, mi Lesbia, og vi må elska! Vi må ikkje gje meir for det sure kjerringsnakket enn eit usselt øre. Sola kan vel glada og stå opp att, men når vårt korte ljos ein gong går ned, skal vi sova ei evig natt. Gje meg tusen kyss, så hundre, så tusen nye, så atter hundre så tusen til, så hundre. Og så, når tusen på tusen kyss er gjevne, stryk vi dei ut og gløymer talet, så ingen svartsjuk må forbitrast over slik ei meng med kyss. Viss ein samanliknar Bygestads versjon med Skards og Hagerup/Grip sine tolkingar, vert ein straks merksam på ei rekkje markante skilnader. Men merkeleg nok nemner Bygestad korkje Skards eller Hagerup/Grip sine utgåver i det heile tatt. Det hadde vore naturleg med ein diskusjon av innsatsen deira i føreordet, og av skilnader og likskapar i tolkinga av dikta. Ikkje minst sidan Bygestad i føreordet klagar over kor lite latinsk poesi som er omsett til norsk. Eg saknar òg ei meir teoretisk og prinsipiell drøfting av dei prinsippa for gjendikting som er valde, til dømes kvifor Bygestad har omsett dikta til «frie vers» og ikkje freista halde på ei metrisk form. Kommentarane til dikta er eit kapittel for seg sjølv. Stort sett verkar dei edruelege og pålitelege, men nokre stader slepp Bygestad frå seg fleire uheldige, moralistiske kommentarar. Dét kunne han ha spart seg, og heller hatt tiltru til at lesaren er i stand til å felle eigne, sjølvstendige domar. Som diktar hadde Catull eit Janus-ansikt. Og Hagerup/Grip (Tiden Norsk Forlag, 1996) gjev oss heile biletet, begge sider av personlegdomen; både den høviske og den frekke Catull. Sidan dei omsette alle dikta som finst att frå Catulls diktarhand, får me eit klårt bilete av spenninga og ambivalensen i Catull si diktarverd. Kanskje gjev Bygestad oss for mykje av den høviske? Til ein viss grad sørgjer utvalet hans for at me får eit litt skeivt bilete av Catulls diktarpersonlegdom, ikkje minst sidan han med nennsam hand lukar ut dei mest utfordrande og grovaste dikta. Catull sin produksjon er så pass sparsom at boka ikkje hadde vorte veldig meir voluminøs viss alle dikta hadde vorte omsette. Kjetil Berthelsen 21 Skal finne årets nynorskkommune målgåver For tredje året på rad bed no KRD nynorskkommunane om å melde seg i konkurransen om å bli Årets nynorskkommune. – Kommunar som har eit medvite forhold til nynorsk, som ønskjer å styrke kvaliteten i språket og som sjølve brukar språket aktivt, bør søke om å Dette er ei liste med dei som har gjeve gåver til Noregs Mållag frå 24. mars til 25. august. Samla gåvesum er 187 938 kroner og 50 øre. Vi bukkar djupt og takkar for gåvene som vi tek imot for å drive godt og naudsynt målarbeid. AUST-AGDER MÅLLAG Anne Bjørg Ausland Torfinn Brokke Kristine Foss Rolf Fredriksen Per Magnus Gamlemshaug Gunnar Hagelia Ester Halvorsen Harald Heggland Johnny Hermansen Knut K. Homme Gerd Fosse Hovden Hans-Olav Lauvstad Pål Nomeland Rune Nylund Sigrid Bjørg Ramse Vidar Toreid Johannes G. Torstveit Helge Ove Tveiten Odd Einar Ufsvatn Anker Vassend Olav Vehus Jens Vellene Scott Aanby Lars Aasbø AUSTMANNALAGET Oddbjørg Blakar Per Brumillom Jostein Budal Eirik Bøyum Inger Johanne Dæhlen Ingvild Marie Eknes Torhild Ekre Frode Erstad Mathias Finsveen Inger Lise Fiskvik Reidun Formo Kjell Gulbrandsen Olav Haraldseid Solfrid M. Harildstad Ola Martin Haugen Ola Holen Guttorm Horten Per Rolf Johnsen Kari Jægersletten Egil Karsrud Turid Kleiva Ola Klepp Asgeir Lilleås Mildrid J. Lunder Jogrim Nordsletten Odd Arne Nustad Inga Johanne Pighaug Ellen Preststulen Oddvar Romundset Tone Rui Arne Skuterud Arne I. Skåle Petter Embret Sletten Ragnhild Utgård Smette Arne Sund Magnny Sæbø Gudmund Teigen Ola Tronsmoen Lars Ullgren 22 Bjørn Liavaag Visø Mathias I. Øvsteng Bjarne Øygarden Brynjulv Aartun BEINVEGES INNMELDTE Jørgen Markhus BUSKERUD MÅLLAG Gunvald Bergan Tor O. Bergum Herbjørn Brennhovd Ingebjørg Hals Oddbjørn Jorde Osvald Medhus Marta Møen Odd Oleivsgard Ola Kjetil Oppi-Berntzen Jostein Rivedal Knut V. Seim Odd Skarsgard Knut H. Skrindo Rolf Harald Sæther Sigrun Torsteinsrud Arne Oddmund Tuv Sigurd Tveito Åshild Reinton Åmellem FYLKESMÅLLAGET VIKVÆRINGEN Ruth Amdahl Aslaug Andersen Norunn Askeland Lillian Austnes Vibeke Berg Herfinn Brekke Magnhild Brekke Karen Bø Tormod Bønes Arne Bøyum Tove Ekre Einar Eldøy Asbjørg Engebø Arne Eri Ingrid Fiskaa Ingar Daffinrud Fjeld Mass Flatråker Torfinn Fuhr Knut Gjertsen Kåre Glette Gunnvald Grønvik Morten Grønvold Sveinung Helgheim Astrid Hernes Sigrun Heskestad Edvard Hoem Marit Husevaag Tormod Hallstein Høgåsen Jostein Sønnesyn Laurits Killingbergtrø Harald Sverdrup Koht Bård Kolltveit Marianne Krogh Johannes Kvammen Tove Harriet Eeg Larsen Signe Løberg Astrid Løvik Jon Låte Astrid Midttun Norvald Mo Marit Sandal Mortensen Magne Myhren Finn Måge Tore Noer Sigurd Nordlie Ole Bernt Olsen Ivar Nagelgaard Omenås Dag Omholt Svein Johann Ose Kari Rysst Paulsen Geir Pollen Reidun Prestbø Jan-Magne Rinde Olav Røvang Brit L. Sauge Liv Sem Olav R. Skage Gunnvor Fykse Skirbekk Arve Skutlaberg Nils Standal Ellen Marie Svea Åsfrid Svensen Sissel L. Sæbø Stein Sæbø Hans Sørbø Olav Nils Thue Jostein Tjore Øystein Tormodsgard Stein Tveite Erling Ivar Vindheim Kjetil Vistad Jørgen Vogt Arne Wåge Karl Øksnevad Håkon Ørjasæter Kristen Øyen Berit Ås HORDALAND MÅLLAG Ole-Jacob Abraham Harald Aga Livar Aksnes Ann-Britt Almenningen Arne Andersen Randi Andersen Ingvard Andreassen Edel Augestad Anders Austefjord Daniel Berge Marit Berge Oddbjørn Berge Olav Berge Dagrun Berntsen Siri Solvik Bertelsen Hjalmar Bjerkeng Narve Bjørgo Bjørn Bjørlykke Audun Bjørnberg Reidun Bjørnberg Asbjørn Bjørnset Målfrid Bjånesøy Lars O. Bleie Gunvald Magne Blom Jarle Bondevik Asbjørn Svein Brandtun Arne Brattabø Jostein Brattabø Reidar Bremerthun Gunvor Sigrun Bringeland Bjarne Buene Jostein Buene Hans Bugge Arve Dale Knut O. Dale Reidar Dale Olav Digernes Bjørg Djukastein Inge Draugsvoll Torbjørn Dyrvik Nils Eidhammer Nils M. Engelsen Øystein Erstad Olav Fagerbakke Liv Sæbø Fausa Normann Fjeldstad Sverre Fjell Målfrid Flesland Jon Fosse Harald Frønsdal Gunnar Johan Furubotten Sigvid Førsund Asbjørn Gjerde Paul Kåre Gjuvsland Endre Grutle Eigel Gundersen Eldbjørg Gunnarson Arnbjørg Hageberg Dag Oddvar Hallaråker Alvhild Halleraker Kristian Harstad Anna Sylvia Haukås Arne Hauso Asbjørn Haustveit Aslak T. Helleve Jan Kåre Henriksbø Kjartan Hernes Torolv Hesthamar Marit Hjartåker Johan Hjortås Erling Holmås Sverre Hope Gjertrud Hårklau Geirmund Johnsen Ingerid Margreta Jordal Gunvor Jåstad Randi Jåstad Hans Kr. Kahrs Leif Knutsen Ståle Kolbeinson Kjetil Koldal få bli Årets nynorskkommune, seier kommunal- og regionalminister Liv Signe Navarsete (Sp) til LNK. Prisen Årets nynorskkommune er på 100 000 kroner og har tidlegare gått til Stord (2009) og Seljord (2010). Fristen for å søke i år er 15. oktober. I juryen for Årets nynorskkommune sit representantar frå Landssamanslutninga av nynorskkommunar, Landslaget for lokalaviser og Språkrådet, medan departementet er sekretariat. Prisen vil bli delt ut i løpet av november. (LNK) Noregs Mållag Helga Kolstad Trygve Kråkevik Anna A. Landsvik Torfinn Langelid Haldor K. Lid Åsmund Lien Jon Lund Marit Merete Lunde Tjerand Lunde Torstein Løning Ove Leon Låstad Harry Mehammer Magne Mestad Ragnhild Mjør Nils Aksel Danbolt Mjøs Bente Iren Moseng Einar Myster Nils Mæhle Arnljot Møster Odlaug Måge Marit Nedreli Eli Karin Nerhus Øyvind Neteland Arne Nilsen Øyvind Nitter Helge Martin Nygård Johannes Opeland Aud Oppedal Anfinn Otterå Olai Otterå Borgny Reisæter Jens Reisæter Kaare Rundhovde Lars K. Sandven Torstein Sausjord Heidi Seilfaldet Torbjørg Sjøberg Kjersti Sjøtun Eli Skeie Gunvald Skeiseid Gunnar Skirbekk Jørgen Skjerve Harald Skorpen Oddvar Skre Randi Skurtveit Marie Skålnes Hermund Slaattelid Oddvar Slettebakken Agnar Magnus Sletteland Jostein Småbrekke Asbjørn Solberg Harry Solberg Odd Reidar Solem Erling Solvang John Stavland Idar Stegane Magnhild Steine Gunnhild Steinsland Gerhard Inge Storebø Nelly Storebø Jan Gunnar Strand Jon Strand Rolf Sigmund Sunde Ogmund Sunnevåg Kjell Gudmund Søholt Paul Sønnesyn Anders Søvik Kirsten Taranger Erling Thu Erling Toft Arne Tokheim Johan Torekoven Torgeir Torvik Håkon Træland Harry Tunestveit Brynhild Utne Rigmor Nesheim Vaular Kari Langklopp Veland Øyvind Vevle Solbjørg Vik Erling Vikesland Åslaug Vikør Inger B. Vikøren Liv Bente Vinje Sidsel Vinsand Ingebjørg Viste Harald Vivås Torbjørn Øydvin Ivar Bård Aadland Magnus Malvin Ådnanes Olav Ånneland Magne Århus KARMSUND MÅLLAG Torunn Alnes Asbjørn Djuv Svein Ove Duesund Harald Eintveit Jørund Flesland Synneva Flesland Anbjørn Haugland Ingeborg Heitmann Torill Borge Horneland Svein Kjetland Arne Langåker Kyrre Lindanger Paul Mølstre Borghild Sævereide Prestegård Geir Ragnhildstveit Askild Rullestad Olav Magne Skigelstrand Ernst Arne Sælevik Arne Vevatne Ingolv Vevatne Ola Øverland Yngve Øvstedal NAUMDØLA MÅLLAG Åslaug Arnesen Toralf Engesnes Egil Andreas Helstad Kjell Nyland NORDLAND MÅLLAG Ragni Helene Herseth Inger Straume NORDMØRE MÅLLAG Anne Grete Witzøe Botten Ann Toril Brakstad Styrkår Brørs Eva Susanne Bårdseth Brita Fladvad Ruth Fluge Rakel Flå Wenke Greve Jon Gulla Lars Gåsvatn Odin Hals Kari Roset Holten Asbjørn Klaksvik Jorunn M. Kvendbø Albert Lervik Ingrid Lysberg Finn Gunnar Oldervik Henry Opland Terje Ramsøy-Halle Ingrid Rød Ola Wågbø Knut Ås ROGALAND MÅLLAG Leiv Alvsaker Leif Andenes Sigmund Andersen Lars Bakka Anita T. Bal Ingebrigt Blikra Torvald R. Bore Aslaug Kvilekval Breivik Ellen Einervoll Knut Olaf Eldhuset Svein Eldøy Anders B. Erga Else Fagerheim Alma Figved Sonja Terese Tjøstheim Fosse Jon Fosså Ingrid Gjesdal Ranveig Gudmestad Oskar Gusevik Sigurd Hagen Kari Ingfrid Hatteland Per Haugedal Toril Haugland Håkon Haus Marit Hegland Rasmus Hetland Tom Hetland Liv Hobberstad Jane Valaker Høgalmen Terje Håland Ole Johannessen Sverre Johnsen Odd Jørstad Magnar Kartveit Bjarne Kvadsheim Olav Kvernenes Mikal Mikkelson Sigrid Myhre Reidar Nesheim Norsk Tidend nr. 4 – 2011 Samlar Wikipedia i ein portal Sognehotell legg om til bokmål Kunnskapsstaden Wikipedia fanst før i tre ulike versjonar: Bokmål, nynorsk og samisk. I august vart dei tre versjonane samla i ein portal. – Det er gledeleg at brukarane av wikipedia.no no får enklare tilgang til utgåvene på nynorsk og samisk. Mange veit ikkje at desse utgåvene eksisterer, og meir trafikk til desse Fleire hotell i den nye kjeda Mountainfjord legg om frå nynorsk til bokmål på heimesidene sine, fortel Sogn Avis. Investor Rolv Wikborg seier til avisa at nynorsken er ein del av totalpakka, men det viktigaste er å kommunisere med kunden. Selskapet til Wikborg har teke over drifta av fleire tradisjonsrike hotell i Sogn og Fjordane og satsar på opplevingsturisme. Hotell som Tørvis og vil igjen føra til auka vekst, seier styreleiar Jarle Vines styreleiar i Wikimedia Norge i ei pressemelding. Wikipedia på bokmål har i dag over 310 000 artiklar, nynorskutgåva av Wikipedia har over 72 000 artiklar, medan samisk Wikipedia har vel 3600 artiklar og er det einaste oppslagsverket på samisk. (©NPK) Mundal har no både nynorsk og bokmål på heimesidene sine, men Wikborg seier dei vil gå over til meir bokmål og engelsk. – Me må nå fram til kunden, og dersom kunden har problem med nynorsk eller norsk, må me treffa på kunden sitt språk, seier han til avisa. Av andre hotell i regionen som Sogn Avis har sjekka, nyttar 14 av 15 nynorsk på heimesidene sine. (NPK) takkar for gåvene Marit Ness Lise Lunde Nilsen Bjørg Oftedal Ingvar Olimstad Åshild Osaland Ole Bjørn Rongen Audun Rosland Magne A. Roth Atle Røe Rolf Salte Gerd Sandsmark Bergljot Selvåg Jostein Selvåg Kari Solberg Eldrid Solheim Tom Soma Per Spødervold Jon Stangeland Odd Sigmund Sunnanå Johan Fasting Sørbø Svein Kåreson Søyland Kurt Tunheim Hilda Ullestad Bendik Vestheim Klara Vik Reidar Vik Leiv Volden Halvar Volden Ellen Kristine Wiig Audun Ytre-Arne Audun Aarflot ROMSDAL MÅLLAG Dagrun Gjelsvik Austigard Henning Austigard Olav Peder Dahl Kristine Eidhamar John Ekroll Torhild Hanem Arnhild Digernes Krøvel Tor Kvadsheim Aud Åshild Moen Gunnhild Austlid Oppigard Karen Os Alf Rønstad Edith Skramstad SOGN OG FJORDANE MÅLLAG Ivar Asheim Brita Balevik Vidar Bergset Jakob Devik Nils Distad Steinar Dvergsdal Annbjørg Eikenes Gjertrud Eikevik Dag-Erik Eriksmoen Astrid Ervik Johannes Flaten Ottar Færøyvik Einar Gautefall Norsk Tidend nr. 4 – 2011 Marie Godø Dagfrid Grepstad Leif Grinde Borghild Guddal Audun Hammer Oddstein Haugen Ivar S. Haugland Øyvind Heggheim Jørgen Helgheim Marianne Hoff Bjørg G. Hovland Astrid Berg Hundeide Liv Husabø Nils Husabø Målfrid Husnes Kjellaug Kjøpstad Olav Klævold Torhild Solheim Klævold Olina Kolbotn Liv Janne Kvåle Rune Lotsberg Steinar Dahl Lægreid Britt Sissel Midtbø Terje Moe Knut Ole Myren Merete Myromslien Sunneva Myrvoll Anna Njøs Stein Næss Per Scott Olsen Reidun Sandøy Os Radio Luster v. Olfert Øvrebø Jon A. Ramstad Sigvor Rendedal Asbjørn Rutledal Bjørn Rørtveit Steinar Røyrvik Asbjørn Røyseth Karoline Råd Marta Kari Schawlann Bjarte Sindre Ola Magne Strand Karsten F. Sunde Gunnhild Systad Harald Systad Leiv Sølvberg Borgny Ulltang Erik Ivar Ulvedal Johan Varlid John Elling Vereide Øystein Vikesland Margit Wedvik Ottar Wiik Njål Ølmheim Liv Østrem Karstein Aaberge Ivar Åkre Vemund Aartun SUNNMØRE MÅLLAG Kristian Almås Åsmund Arne Ingval Bortne Bente Johanne Iversen Breivik Jan Magne Dahle Ståle Eikrem Mård Torgeir Fauskevåg Jostein Fet Kari Fjørtoft Anders Jan Folkestad Johs. G. Hareide Severin Haugen Jorunn H. Henriksen Sylvi Gulla Hovdenakk Ingrid Runde Huus Jakob O. Kjersem Gunnar Kjøde Terje Kjøde Jostein Korsnes Gunvor Krogsæter Liv Kari Krøvel Marit Kvammen Josten Nedrelid Lars Omenås Kåre Sigmund Opsahl Einar Os Petra Pilskog Oddbjørg Remøy Lidvar Rise Gudveig Rogne Gunder Runde Solfrid Røyneland Jarle Solheim Ivar P. Stige Linbjørg Bjørkavåg Sunde Per Svein Tandstad Randi Flem Ulvestad Anne Elisabet Ose Velle Eldrid Vik Svein Vinje Sveinung Walseth Knut Ytterdal Bernt G. Øye Ingrid Aamdal Kjell Arne Årseth TELEMARK MÅLLAG Robert Anderson Eva Bergø Sigrid Bø Olav Rune Djuve Tjøstov Gunne Djuve Olav Felland Anne Karin Funner Jon Funner Hans Magne Gautefall Lavrans Grimstveit Torgeir Grimstveit Mona Grønnerud Audun Hasvik Knut T. Haugen Oddvar Haugland Ingebjørg Haukelidsæter Øystein Høgetveit Hallgrim Høydal Jon Ingebretsen Gudmunn Kyrkjebø Hilda Nes Sigrid Nordskog Olav Aa. Nordstoga Jakob Olimstad Jens Ringhus Birger Risnes Helge Rykkja Svein Sem Per Skaugset Gunvor Solberg Jon Solberg Margit Ryen Steen Olav Stranna Sondre Svalastog Tone Telnes Olav Tho Alf Torbjørn Tveit Kari Tveit Borgny Slettemoen Tøfte Ingebjørg Helkås Vaa Tor Valle Einar Versto Hans Ødegård Halvor Øygarden Lise Aasen Sverre Åsen Olav Åsheim TROMS OG FINNMARK MÅLLAG Per K. Bjørklund Terje B. Dahl Vidkunn Eidnes Karl Ragnar Engstad Erlend Fjose Eldbjørg Gjelsvik Aud Hauan Magne Heide Erna Lyssand Hætta Sigrun Lunde Ole Edgar Nilssen Aud-Kirsti Pedersen Einar Rohde Ingrid Russøy Rønnaug Ryssdal Sigrid Skarstein Guri Skeie Sunniva Skålnes Anne Marta Steinnes Bjørnar Østgård TRØNDERLAGET Kjell Bardal Einar H Bartnes Ivar Berg Oddrun Bjørgum Karl Ove Bjørnstad Astrid Dalslåen Olaug Denstadli Anne Eldevik Olav Engan Ola Stuggu Fagerhaug Tore Fagerhaug Helge Fiskaa Ingebrigt Garberg Magnhild Gravdal Jon Grønlid Berit Halsen Andrea Hjelde Astrid Hoem Arne Hov Modulf Husby Ingrid Lill Kolset Knut Krogstad Kirsti Årøen Lein Terje Leinhardt Borghild Kristin Lomundal Magne Måge Irene Nevervik Einar Nordbø Ingrun Norum Jenny Nyvik Anne Nåvik Solveig Otlo Helge Raftevold Olaug Reitås Kristian Risan Narve Rognebakke Ottar Rønningsgrind Anders Sakrisvoll Eva Salvesen Ragnhild Saur Rutt Olden Skauge Oddny Pauline Skeide Jarle Skjei Harald Solstad Arvid Henry Staupe Harald Strand Eiliv Størdal Erling Syrstad Ingebrigt L. Sødal Jan Sørås Oddbjørn Tallerås Arnkjell Tingstad Torbjørn Tranmæl Inge Torfinn Vada VALDRES MÅLLAG Gunnar Belsheim Olav Gullik Bø Inger Solveig Bøe Jan Espelidødegård Egil Heggen Ingunn Hommedal Asbjørn Kvitrud Nils H. Leine Bjørg Lerhol Inger Lyberg Olav L. Skattebu Asbjørn Spjøtvoll Aud Søyland Per Gunnar Veltun Ingebjørg Aarseth VEST-AGDER MÅLLAG Roald Andersen Anne-Berit Erfjord Åse-Berit Fidjeland Anne Fløgstad Vigleik Frigstad Anna Gravelsæter Ola Reidar Haaland Berit Fiskaa Haugjord Magne Heie Eivind Helle Bjarne Herstøl Olav Hoftuft Olav Hårtveit Gudrun Haugen Håvorsen Alf Georg Kjetså Olav Arne Kleveland Torger Kvåle Solveig Stallemo Lima Tom Arnt Lindeland Oddvar Moen Theodor Mørkesdal Ragnvald Ofte Laurits Repstad Svein Slettan Asbjørn Stallemo Ommund Strandberg Hanne Thyholdt Åsmund Unhjem Gunnar Vollen Alf Johan Øvland Ingrid Aamdal Ivar Åmlid YRKESMÅLLAG Anders Askeland Johannes Bakka Erik Bolstad Geir Sverre Braut Ingvild Bryn Kjellfrid Bøthun Bjørgulf Claussen Dag Bondeheim og Kaffistove Alv Reidar Dale Bjarne Dåe Anne-Marie Botnen Eggerud Per Engene Else Fossgard Arild Fossøy Oddvar Frøholm Siri Hangeland Erik Hanssveen Asbjørn Haug Johannes Havstad Audun Heskestad Helga Hjetland Synnøve Hodneland Grete Oline Hole Sissel Hole Jørund Asle Holme Eirik Holten Olaug Husabø Olav Høgetveit Olav Torfinn Jondahl Ola Jonsmoen Gunnar Jordal Rønnaug Kattem Jan Kløvstad Olav Kuvås Magne Kvæven Frode Lauareid Eli Lillebø Anstein Lohndal Sylfest Lomheim Kjell Harald Lunde Møre-Nytt S. K. J. Nesdal Øystein Njål Nordang Olav Norheim Borge Otterlei Linda Plahte Hugfrid Raaheim Frode Ringheim Magnus Robberstad Torleiv Robberstad Arne O. Skjelvåg Arnlaug Skjæveland Haldor Slettebø Ingebjørg Sogge Arne Stensvand Oddmund Svarteberg Arve Sæbø Rolv Sæter Harald Thune Ivar Jostein Tjugum Hans Olav Tungesvik Steinulf Tungesvik Sigrid Tyssen Ottar Vandvik Guri Vesaas Olav Vesaas Lars Øyvind Vikesland Bergfinn Aabø Østfold Mållag Ole Johan Bjørnøy Aslaug Haugan Tormod Asle Jarsve Øyvind Bremer Karlsen Kåre Kjelkenes Arne Kvernhusvik Per Thorvald Larsen Arild Løvestad Gunnar Ottne ANDRE Austrheim vidaregåande skule Høre skule Radøy folkeboksamling DIREKTEMEDLEM Anfinn Bondhus Kristian Halse Johannes Hjønnevåg Karl H. Stefansen Oddvar Steinrud Audun Sydnes Lars Børge Sæberg Borgny Særsten 23 T-SKJORTE! Gjennom ord blir verda stor! NO OGSÅ FOR BORN! Er å få i fargane raud, oransje og grå. Storleikar: Herre: S, M, L, XL, XXL Dame: S, M, L, XL Born: 3-4 år, 7-8 år, 9-11år Kr 150 Hugs å melde om storleik! 24 Norsk Tidend nr. 4 – 2011 Til barnehagekampanjen: Gåvene som aukar gleda ved ... å servere NYTT KRUS! — — — stk. kaffikrus kr 100 Svart dekor og brun tekst. Det endaa koma kann den Dag, daa Retten fram kann sleppa Ivar Aasen, 1875 — stk. kaffikrus (2008) kr 100 Svart dekor og gulltekst. Kruset er nytrykk av jubileumsserviset. Det går mangt eit menneske og ser seg fritt i kring for Ivar Aasens skuld T V 1950 — — stk. kaffikrus kr 100 Svart dekor og brun tekst. Skogen stend, men han skifter sine tre O H. H, 1965 SONG- OG TEIKNEHEFTE: Kvart lokallag får dei fyrste 50 eks gratis, deretter 2 kroner per sett. Gratis! — stk. stk. tekrus med skål (2008) kr 150 Svart dekor og brun tekst. Nynorsken kviskrar: Dette går ikkje an. K A D,2007 stk. tekrus med skål (2007) kr 75 Oransje dekor og svart tekst. OSS, RETNING Eg veit ikkje kvar vi skal. Men eg gler meg medan vi kjem dit. A K, 1996 — stk. TIPSHEFTE som gjev god lese- start med gode tips til nynorske barnebøker. 16 sider. Gratis! stk. frukostasjett (2008) kr 100 Svart dekor og brun tekst. Nokon må elske ordet og reinske bort ugras der det gror. Nokon må bruke ordet. Berre ved bruk blir det vakkert. M T, 1987 ... å markere — stk. FLYGEBLAD til dei tilsette: «Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 4 sider. Gratis! Medlemskap i gåve: Kjenner du nokon som burde ha vore med i Mållaget? Gje dei medlemskap i gåve! Dette kostar 200 kroner. JA TAKK, eg tingar: — — stk. FLYGEBLAD til foreldra: «Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 2 sider. Gratis! stk. T-SKJORTE «Gjennom ord blir verda stor!» NO OGSÅ FOR BORN! Er å få i fargane raud, oransje og grå. Storleikar: Herre: S, M, L, XL, Dame: S, M, L, XL, Born: 3-4 år, 7-8 år, 9-11 år Kr 150 Hugs å melde om storleik! MEDLEMSBEVIS som eg kan gje vekk i gåve. Kr 200 — stk. — stk. MATBOKS i plast. 16x11 cm. å få kjøpt, m.a. lausark for eigne notat. Kr 250 Kr 50 — stk. Takk, Ivar Aasen-JAKKEMERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk) FRIMERKEMAPPER frå Posten med førstedagsbrev med frimerket som Posten laga i høve hundreårsjubileet. Kr 50 MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk) — stk. Ivar Aasen-almanakk-OMSLAG Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Postboks 474 Sentrum, 0150 Oslo Norsk TideNd Nr. 4 – 2011 — stk. RULLEBANNER: «Gjennom ord blir verda stor». 2 meter høg. Kr 500 PARAPLY med trehandtak. Svart med kvit logo og slagord: Mange røyster – felles mål. Diameter om lag 1 meter. Kr 70 — stk. i skinn som varer i mange år. Aplan-/Filofax-system. Burgunder farge. Passar for innmat storleik 96 x 167 mm. Du byter ut innmaten for kvart år. I dette lausbladsystemet er det også mykje anna tilleggsutstyr Du kan også tinge ved å sende e-post til nm@nm.no, ringje 23 00 29 30, fakse til 23 00 29 31 eller ved å gå inn på www.nm.no Porto kjem i tillegg. ord blir verda stor». Gratis for inntil 20 jakkemerke! Deretter 1 krone per stykk. — stk. — stk. Slepp nynorsken til-JAKKE- — stk. PC-HYLSTER med slagordet Mange røyster – felles mål. Storleik: 15". Kr 100 — stk. JAKKEMERKE: «Gjennom Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar! Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar. PARAPLY (kan slåast saman). Kr 70 — stk. Namn: Adresse: Postnr. Poststad: 25 Lægreid om tre møte frå boka: Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Annonsar: Annonseprisar: kr 9,00,–/mm Tillegg for tekstside: kr 0,50,–/mm Spaltebreidd: 45 mm Kvartside: kr 4 000,– Halvside: kr 7 000,– Heilside: kr 12 000,– Tillegg for fargar Ilegg til avisa: kr 1,00 pr. stk. Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar. Stoffrist nr. 4 – 2011: 21. oktober 2011 NOREGS MÅLLAG Tilskrift: Boks 474 Sentrum, 0105 OSLO Telefon: 23 00 29 30 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: nm@nm.no Kontoradresse: Schweigaardsgt. 16 Bankgiro: 3450.19.80058 Leiar: Håvard B. Øvregård mobil: 917 73 157 havard@nm.no Tilsette: Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37, 957 85 560 gro.morken@nm.no Tuva Østvedt, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 34, tuva.ostvedt@nm.no Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, berit.krogh@nm.no Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36, 975 29 700, ingar.arnoy@nm.no Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60, 926 48 348, hege.lothe@nm.no Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend, tlf. 23 00 29 32, 943 97 998, kjartan.helleve@nm.no Else Elise Sætre Bullus, kontormedarbeidar, tlf. 23 00 29 30, else.bullus@nm.no Tarjei Vågstøl, IT-medarbeidar, tlf. 23 00 29 50, 452 31 489, tarjei.vagstol@nm.no NORSK MÅLUNGDOM www.nynorsk.no/nmu Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 Oslo Telefon: 23 00 29 40 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: nmu@nynorsk.no Bankgiro: 3450 65 48707 Leiar: Janne-Kristin Svarstad Nygård, tlf.: 916 16 637, 23 00 29 40 janne@nynorsk.no Skrivar: Tone Rossow, tlf.: 23 00 29 40 skriv@nynorsk.no www.nm.no 26 Foto: Johan Brun Prent: Nr1Trykk as Opplag: 12 000 Abonnement: kr. 250,– per år Marie Takvam Magne Rommetveit Tarjei Vesaas – Nesten alle tok avstand frå henne, kanskje mest medsystrer. Men ho var modig og stolt og fryda seg over å ha rispa opp i dobbemoral og baksnakking og normalitetens tvangstrøye. Vi hadde verkeleg hatt behov for ei som Marie i dag med all vår sjuklege kroppsfiksering og pyntesjuke. – Han var sentrum i målreiret i Kristian Augustsgate 14 og styrde oss utan at vi merka det. Bak brilleglasa lurde alltid eit lite smil, og alle konfliktar dempa han med sikker hand. Han var ein pedagog av det sjeldne, han framheva aldri seg sjølv, men var raus med ros til oss andre. Han fryda seg når vi gjekk over stag. – Tarjei Vesaas var lett å be både til Studentmållaget og til Forsøksgymnaset der han jobba dei første åra. Han likte seg der, og elevane likte han, dei mystifiserte han som den kloke og tagale. Då vi las Is-slottet, oppdaga eg at jentene elska boka, medan gutane ikkje skjønte noko. Det mora han. Dei som feste seg Han vart fasinert av dei. Dei av han. Slik oppstod personlege møte som har fest seg i minnet til Erling Lægreid. Minna er no nedskrivne og samla i boka Nærgåande skisser. – Nei, det har eg aldri gjort. Eg har aldri skrive dagbok, og eg har aldri nytta ein sjuande sans. Eg hugsar dei avtalane eg må hugse. Så når eg skriv desse småstykka, så lener eg meg utelukkande på det eg hugsar. – Kvifor er det akkurat desse folka som har fest seg? – Alle desse menneska hadde noko som forundra meg. Ta til dømes Arnulf Øverland. Han var ein merkeleg type som eg aldri heilt forstod. Før krigen var han jo ein heilt annan person enn den han vart etter, ein reaksjonær og ein fanatisk riksmålsmann. Det tykte eg var merkeleg. Så han har lege der i medvitet og kverna litt rundt. Ein gong skreiv eg noko stygt om han, og då vart eg invitert heim til han i Grotten. – For ta eit oppgjer? – Nei, berre for å prate med meg om det eg hadde skrive. Han kom vel inn i feil spor der etter krigen, men funderte vel meir på sine eldre dagar. Eg veit ikkje. Han var ein av fleire konservative som eg i utgangspunktet ikkje hadde så mykje felles tankegods med, men som eg sette pris på å møte. Og eg trur dei var fasinerte av meg. Slik vart det ei samhandling, og det er denne forståinga vi hadde av kvarandre som har gjort at eg kunne skrive denne boka. Ikkje minneord – Og no har dei fått sine minneord. – Ikkje minneord i vanleg forstand. Dei inneheld vanlegvis berre ros og gode ord. Men eg kan ikkje skrive slik. Eg kan ikkje skrive om t.d. Ivar Medaas utan å skrive at han sleit med alkoholen. Eg vel å fortelje om heile mennesket, på godt og vondt. Eg har aldri vore fordømmande, men det høyrer med i soga. – Berre det at du hentar dei fram, syner jo at du har kjærleik til desse menneska? – Ja, eg opplever at folk som er døde vert livlause, ein mister lukta, fargane, ja, smaken. Eg prøver å gje dei nytt liv, gje dei farge, ljos og humor. Syne fram dei små detaljane som likevel fortel mykje om livet. Det er eit Heile menneske: – Eg vel å fortelje om heile mennesket, på godt og vondt, seier Erling Lægreid Foto: Kjartan Helleve om portretta i Nærgåande skisser. forsøk på å gjere dei levande igjen, og då nyttar det ikkje å bløffe. Då må eg fortelje om alkoholen og om nervane. – Det er mogleg å lese denne boka som ein slags sjølvbiografi. – Det er har eg på alle måtar freista å unngå. Det er likevel ikkje å kome i frå at dette er personlege tekstar. Eg er ein medspelar heile vegen, eg er til stades, og det hadde vore umogleg å skrive dette utan å vere personleg. – Så dette er eit svar til dei som vil ha deg til å skrive ein skikkeleg biografi? – Ja, det er eit slags svar. For nokre år sidan gav eg ut ei boka Han. Det var ei tynn bok, vart definert som lyrikk og kjøpt inn av Kulturrådet. Ho har ein god del biografiske trekk. Og eg har nemnt at eg kunne ha skrive ein sjølvbiografi med tittelen Flak av eit liv, der eg fortel visse ting. Ikkje ein biografi frå a til å, men berre dei delane som har vore litt spennande. Vekk med adjektiva – Det hadde vel heller ikkje vorte ein murstein. Du har ein kort og kompakt måte å formulere deg på? – Eg har alltid vore oppteken av det norrøne sagaspråket. Det du ikkje kan uttrykkje med verb, det bør du ikkje uttrykkje. Eg meiner at det var ein lærar som ein gong Erling Lægreid ◆ journalist og forfattar ◆ har gitt ut fleire bøker, mellom andre den humoristiske Då Noreg gjekk av skaftet, Hogg i 80-åras elleville historie (1993), kåserisamlinga Bak maska (1994) og Han (2006). ◆ tildelt Amboltprisen i 2006 under poesifestivalen i Ulvik. ◆ aktuell med boka Nærgåande skisser. sa til meg at overdriven bruk av adjektiv er eit uttrykk for manglande fantasi. Det er eg samd i. I NRK vert ein tvinga til å snakka kort, og det er no den evna eg lener meg på når eg skriv. – Kva ville Lægreid ha skrive om Lægreid? – Umogleg å vite. Eg vert fort forbanna, men det går like fort over. Eg er ikkje alltid ein god ven, men eg stiller alltid opp for dei som spør om hjelp. Eg tenkjer mest på meg sjølv, kva anna skal ein gjere? Eg spurde Dag Solstad ein gong, om kva det han ville med dette livet sitt. Då svara han: Eg vil gjerne vere eit anstendig menneske. Det kan vere ei god målsetjing. Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no Norsk Tidend nr. 4 – 2011 sagt sidan sist puslekryssord for barna Nedanfor finn du alle orda som skal vere med i kryssordet til venstre: Noen av oss har levd lenge nok til å huske serien «Forviklingar», den beste sidemålsopplæring NRK noen gang har hatt. Lokalavisen Oppegård på leiarplass. Ivar Aasen fikk Oslo Østs dikter Oskar Braaten til å debutere på landsmål: Kring Fabrikken. Sagene. Fortell Unge Høyre @Lillebjorn Lillebjørn Nilsen på Twitter Kall det grautmål, kall det sidemål, kall det spynorsk, kall det kva du vil – eg skriv det eg vil. Njord V. Svendsen i takkatale for Nynorsk Journalistpris 2011 Jeg kan si mye pent om nynorsk, det er et vakkert språk, vi har stor litteratur. Nynorsk er bærer av en kulturell arv og en av de viktigste motkulturene. Nynorsk representerer en demokratisk arv med språklig frigjøring fra Danmark og konstruksjonen av et folkespråk. Nynorsk var et nasjonalt prosjekt og viktig i dannelsen av norsk identitet. Men det er likevel meningsløst at vi skal ha en egen karakter og en egen eksamen i sidemål, fordi det får en uforholdsmessig stor plass. Maria Ellingsen Gran (H), Romerikes Blad Som telemarking har jeg ofte tenkt at jeg burde skrevet mer på nynorsk, men «ær'u fra Shjeen så er'u fra Shjeen». Christian Aas til Dagbladet Å spørje meg om kvifor eg brukar nynorsk er som å spørje kvifor eg vart fødd på Lesja. Astrid Brekken, vinnar av Storegutprisen 2011, til NRK Han ble godkjent som norsk VMdeltager i forrige måned og han har bodd i Haugesund siden 2004. Dialekten er uforfalsket og til dels ordrik. Friidrett.no om kappgangeren Urige Buta. Alt ser betre ut, om ein berre skriv det på nynorsk. Kva som helst kan sjå ut som diktekunst. Så puttar ein inn ord som ’røyndom’, ’løyndom’ og ’lagnad’. Ord som ingen veit kva inneber, men som gjev ei kjensle av eit høgare medvit og eit sjeleleg djup som ingen bokmålsbrukar nokon gong vil komme i nærleiken av. Mari på bloggen «La dem spise kake» 3 bokstavar: ARE, URA, URA 4 bokstavar: EGEN, SOVE 5 bokstavar: AGENT, DUREN, NILEN 7 bokstavar: kryssord VALSERYTME ELV STORFUGL METALLBLAD LIKE SPONSA GREIN EKSPERT PÅ KART DU OG EG OG ÅTAKET KOMPASS HANNDYR BUTIKK STAD Å ØMFINTSOVE LEG SKARPING HA DET MOROSAMT LENGD REISER MÅLTID SJØPLANTER SPØK SKÅL PREP. TONN MATRETT DANSK FRAMØY IFRÅ SPISSAR I NORDLAND ITALIA LARVE GRUS VEKT BUKSEFALDEN KORNSORT FYR FINARE FERSKE UTROP YTTRIUM RETNING SAUME "EG" I MOLDE TONE KRAFTIG ODDE TONE IKKJE 50 BERG INNEMNE GJERDING FORSYN DEG! PLASS- KVINNEERER NAMN GJERE VONDT ODDE REISKAP SLAGDISSE PLASS 1177 VEKST INNAN- VIRVAR FOR BRENSEL OKSYGEN EI I PARADISET SNU INN UT POSITIV FUTTEN ELEK- KVILTE BAKEN TRODE MEDIE- YTER LEIAR LURING LÅGT TAL SNAKKA BERGENSK RENDE ÅTE TORTU- FORRERER TØRNA EIN MED EKSTRA PIFF VER HELSING STILL! ILLE FLEIP KLAGESONG STYRE I NOREG NO HØGDE KOSELEG FOSTRA 1. PERSON FOSTRING HAVBOTN SUNN DRIKK SETJE I SEG TELE FARANDE (Løysing finn du nedst på sida) Kryss NTKillingbergtrø nr 4-2011 ved Laurits SKRAP løysing Kryss NT nr 3-2011 FØR HUSDYR E HALDE KJÆR EIGEDOM ROM S UNGDOM I BILAR L FLIRER T I D L E G A R E RYE MED BRILLEBEHOV L V A N G S T Y N Å T FARGE SKEPSIS SIPING TØRR FURUVED BARTRE AGN Norsk Tidend nr. 4 – 2011 ER, LI, UT 6 bokstavar: ELEVEN, FUGLEN, RANSEL, SOGENE L Løysing på puslekryssord 2 bokstavar: UGIFT MANN TULL V A S U N G K A R UNG HJELPAR Æ R E N A D L S A G G R U M A T E T N T R P O R Å T T E R I R Å L E E R FESTEGREIE VARSELET GOD Å ETE LEIE DESSUTAN JAMVEL GÅR RUNDT PUTTAR I KASSEN GRIP GROVE UTBYTE STØRSTE DELEN FRED R O VASKAR K STYRE EVANGELIST M E S T E P A R T E N M A T T E U S T U K O T B U E N FRAMAND DIKTAR BORT BY I JAPAN ØRNANE GARDSPLASS HØGDEDRAG R MATEN SKUMPA D U L T A PLOG HEILAG S T PUSTERØYR BOR GOD Å LYDE PÅ RUSSISK FYRSTE SJIKT PÅ SJIKT DEG OG MEG BAKKE ELTA VIND LITEN SONG KALIUM KATOLSK BØN KRYP PIGGAR IKKJE MYNT HAUG ROMMÅL GRIS DISIPLIN BELG NYTTIG LENGER FRAMFERD BARBERE KVADRATET R Ø A T U R L E R E T M U N A V A R L I G O V E L D E E G A L L O R K A K S S E N G L U S A V I L O D I N L A N D S G K N E A L T E U N E F Å T D L O M E I L E V L A K R I FLATEMÅL TA IMOT FORKASTAR V R A K A R Å S N F O Å R K V E E L R E K M Å T T A E G G R A A R K E R SOM EIN ER ARBEIDARAR NORRØN GUD DEL LEDD FRÅ STOVA VERN TUTING LARVER MOTTEKE FUGL DU OG EG FOTSOLE JESU LÆRESVEIN SVART SØTSAK A G E UNDERGANG R U I N ÉIN OG ÉIN E N K E L T V I S Kryssordvinnarar i nr. 3 – 2011 1. Kari Ingfrid Hatteland, Nærbø 2. Hildegunn Bergo, Stord 3. Solfrid Mykletun Vik, Seim Send løysinga til: Noregs Mållag Postboks 474 Sentrum 0105 Oslo Frist: 21. oktober 2011 Merk konvolutten «Kryssord». Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fin premie. Namn: Adresse: Postnummer/-stad: Løysing på kryssord 3 – 2011 27 i nynorskens skog Teaterturné med «Få meg på» Mette Karlsvik Fest og spel: Arne Moslåtten (til venstre) i Hellbillies er festspeldiktar under nynorskfestFoto: hellbillies.no spela neste år. skulesekken. I Sogn og Fjordane skal framsyninga innom desse stoppestadene: Førdehuset, Dale, Måløy, Svelgen, Stryn, Sandane, Flora, Bremanger, Lærdal, Balestrand, Brekke, Sogndal og Årdal. Frå 24. oktober til 30. november blir det turne i Hordaland i samarbeid med Hordaland teater. Her blir det lagt meir vekt på skuleframsyningar. Turnelista er enno ikkje heilt ferdig, men alt no er det klart at det blir skuleframsyningar på Voss, i Øystese, på Bømlo, Austevoll og på Husnes. Dessutan blir det opne framsyningar i Stord kulturhus og Fana kulturhus. (NPK) Foto: Tove K. Breistein Sigmund Skard-stipendet til Mette Karlsvik Forfattaren Mette Karlsvik er tildelt Sigmund Skard-stipendet 2011. Stipendet er på 25 000 kroner og blei delt ut under haustlanseringa til Samlaget onsdag. – Karlsvik har sidan debuten vist at ho er ein av dei mest spennande unge forfattarane i Noreg, heiter det i grunngjevinga. Mette Karlsvik er oppvaksen i Frei kommune på Nordmøre og debuterte i 2005 med romanen Vindauga i matsalen vender mot fjorden. For denne boka blei ho heidra med Tips oss! Tarjei Vesaas debutantpris. Ho stod fram med eit poetisk språk, eit blikk på verda og ein stil som alt då var gjennomført og særeigen, meiner juryen. Sidan har ho gjeve ut bøker for både barn og vaksne. I år er ho aktuell med romanen Bli Björk, som handlar om den islandske superstjerna Björk. Juryen håpar prisen skal oppmuntra Mette Karlsvik til å halda fram med å skriva både originalt, underhaldande og viktig. (NPK) Festspeldiktar Moslåtten I 30 år har Olav Stedje gleda folk med songen sin. Tida er kommen for at den folkekjære artisten skal få noko tilbake. – Difor har vi spurt nokon av dei beste artistane frå fylket til å tolke låtane hans på sin måte, seier prosjektleiar Stian Sjursen Takle i NRK Sogn og Fjordane. Det heile skal framførast under ein gallakonsert i Sogndal kulturhus laurdag 24. september. Det er lokalmusikkredaksjonen Lutt i NRK og Kulturhuset i Sogndal, som saman står bak initiativet for å gjere stas på sogningen. På scena står artistar som Tone Damli Aaberge, Eva Weel Skram, Sigrid Moldestad, Finn Erix, Odd-Erik Lothe og Per Hillestad. Det vil også dukke opp fleire overraskingar i løpet av festkvelden. (NRK) Arne Moslåtten i Hellbillies blir festspeldiktar under Dei nynorske festspela 2012. – Eg ser på dette som ei stor ære, skriv Moslåtten i ei pressemelding. Han er den nittande forfattaren som er festspeldiktar, og det er første gongen ein songlyrikar får dette oppdraget. Dei nynorske festspela 2012 har «Songen» som tema. – Med Moslåtten som festspeldiktar gir me songlyrikken den plassen denne dikte- og brukskunsten fortener i norsk litteratur, seier program-ansvarleg Åshild Widerøe. Ho peikar på at Moslåtten er ein framifrå vise- og songdiktar, som i tillegg har vore med på å gjere nynorsk og dialekt meir sjølvsagt. Festspeldiktaren ser ikkje på seg sjølv som nokon lyrikar og meiner han har meir til felles med kryssordløysarar. – Målet mitt er å få musikken til å verke i lag med språket, seier han. Til Klassekampen seier Moslåtten at han voks opp med nynorsk, men bytte til bokmål då han skulle på vidaregåande. No byter han mellom språka. – No skriv eg på dialekten mi, halling, og er mellom dei som meiner at dialekt eignar seg best til musikk. I motsetning til skriftspråka har talemålet blitt slipt ned og trekt saman, og det gjev mindre motstand når ein syng. Det å setje ord til melodi er ein eigen idrott, i og med at mange rammer blir lagde på førehand. Eg føler meg eigentlig meir som en kryssordløyser enn som en lyrikar, seier Moslåtten til avisa. Den 63 år gamle musikklæraren frå Ål i Hallingdal har spelt i mange grupper og band. I 1990 blei han med i Hellbillies, og har signert alle Hellbillies-tekstane unnateke éin. Han har også skrive for artistar som Rita Eriksen og Olav Stedje, og han har gitt ut fleire bøker. Til saman har Arne Moslåtten dikta og gjendikta om lag 150 viser og songar. I 2008 fekk han Edvardprisen for tekstane til Hellbillies-albumet Spissrotgang, og i 2001 fekk han Målprisen frå Noregs Mållag saman med dei andre i gruppa. Festspela blir arrangert i Ørsta og Volda frå torsdag 28. juni til søndag 1. juli, med Ivar Aasen-tunet som hovudarena. (NPK/KH) Vi vil gjerne vite kva som spring som ville hestar gjennom nynorskens skog. Send e-post til kjartan.helleve@nm.no. Hoffpoet Carol Ann Duffy på norsk Diktsamlinga Mean Time av Carol Ann Duffy har fått nynorsk språkdrakt. Korte dagar, endelause netter er ute på norsk og er gjendikta av Jostein Sæbøe. Duffy (f. 1955) er skotskfødd poet og dramatikar, og professor i samtidspoesi ved Manchester Metropolitan University. Ho vart utnemnd til hoffpoet – Poet Laureate – i Storbritannia i 2009. Dette var omdiskutert, blant anna fordi ho var den første kvinna og den første skotten som vart utnemnd – men også fordi ho er bifil. (NPK) Lægreid til nynorske mediedagar 20.–22. oktober vert Dei nynorske mediedagane arrangert med Litteraturhuset i Oslo som hovudarena. Detaljert programmet kjem på www. mediedagane.no, men det er allereie sikkert at Erling Lægreid kjem for å snakka om boka si Nærgåande skisser torsdag kl. 18. Foto: Det Norske Samlaget Vel ein månad etter at filmen Få meg på for faen hadde premiere på norske kinoar, vert teaterstykket med same namn sett opp i heimfylket til Olaug Nilssen. Deretter blir det turne både i Sogn og Fjordane og Hordaland. – I motsetnad til filmen, som berre følgjer ein av jentene i romanen til Olaug Nilssen, tek teaterframsyninga for seg alle dei tre hovudpersonane i boka, seier sals- og informasjonssjef Leila Øvreseth i Sogn og Fjordane teater til Nynorsk pressekontor. Ho ser det ikkje som nokon konflikt i at teateret set opp framsyninga like etter at historia har gått på kino. – Nei, snarare tvert imot. Filmen er med på å gjera både boka og teaterframsyninga meir kjent, seier Øvreseth. Framsyninga har premiere i Førdehuset torsdag 22. september. Deretter legg framsyninga ut på turne i Sogn og Fjordane frå 23. september til 21. oktober. I tillegg til framsyningar om kvelden, blir det skuleframsyningar for andre året på vidaregåande skular på dagtid. Det siste er eit samarbeid med Den kulturelle Stedje-fest
© Copyright 2024