Flinkaste bonden i klassen
KOMMENTAR // 3 BERGENS TIDENDE FREDAG 13. MAI 2016 Bøndene har alltid gjort som staten seier. No syner trassalderen seg - men er det eigne tanker bak motstanden? Flinkaste bonden i klassen FREDAGSGJESTEN SIRI HELLE helle.sirihelle@gmail.com Journalist og forfatter N ORSKE BØNDER er flinke til mykje. Dei dyrkar verdas beste eple, klarar å halde dyra friske utan antibiotika, jobbar 18 timars dagar når lamming kjem samstundes med våronn – og ikkje minst er dei skikkeleg gode til å gjere som staten seier. På åttitalet var beskjeden frå staten «dyrk dykkar eige fôr», så då dyrka bønder kålrot. På 2000-talet snudde staten og sa i staden «kjøp ferdigblanda kraftfôr», så då gjorde bønder det, og så bygde dei om kålrotlagera sine til fjøs for okseoppdrett. Ei auke i tilskot til lammekjøt i fjor fungerte så bra at vi allereie har overproduksjon. DET ER ÒG denne velviljen bondestanden syner ovanfor staten som gjer at vi framleis har jordbruksforhandlingar. Så kvifor er det klagande bønder overalt i sosiale og andre medier for tida? Det er ikkje vanskeleg å forstå at bøndene er misnøgde med det tilbodet dei fekk av staten i år. Å møte ei regjering som i så liten grad bryr seg om korleis jordbruket er vant med å ha det, som styrer etter ideologi heller enn praktisk geografi, er ein ny røyndom – og han er ikkje vakker, verken for bøndene, landskapet eller oss forbrukarar. Likevel er det ein sterk konsensus som styrer norsk jordbrukspolitikk. Ja, støtta til og semja kring målet er nærast rørande – eit ope kulturlandskap, beitedyr, levedyktige, små gardar og stabil sjølvforsyning. USEMJA KRING korleis i alle dagar ein skal nå desse måla er tilsvarande frustrerande. Denne usemja har gjort «norsk mat på norske ressurser», «det grøne skiftet» og «produksjonsvekst i takt med veksten i innbyggjartalet» til nokre av dei mest innhaldslause klisjeane i det offentlege ordskiftet. FOR SJØLV blant bondeleiarar er det skilnad på festtaler og kvardagsspråk. Pressemeldinga Norges Bondelag la ved kravet frå jordbruket 24. april i år opnar med å sitere leiar Lars Petter Bartnes slik: «Norske bønder skal levere på bestillingen frå stortingsflertallet om å produsere mer mat på den jorda vi har i Norge. Da må hele landet brukes, og alle bøndene må få mulighet til å satse». Festtale der altså. I Bondebladet 11 dagar tidlegare er det derimot kvardagsbonden som snakkar når Bartnes forkla- FLINKE: Norske bønder er skikkeleg gode til å gjere som staten seier, skriv gjestekommentator Siri Helle. Her er sauer i Dyrvedalen på FOTO: RUNE SÆVIG Voss. rar kvifor han ikkje støttar bygdeforskar og landbruksnestor Reidar Almås’ bok med forslag om ein ny jordbrukspolitikk: «(...) det vil være en kostbar løsning å bruke gamle beiteareal fra 50-tallet. Det er små, inneklemte områder som ikke er i drift i dag fordi de ikke er rasjonelle.» «Kylling beitar ikkje» er eit vanleg argument mot kyllingproduksjon og for beitedyr. For i vårt moderne system er det slik. Vi har gløymt at kylling – og høner – opprinneleg er jungeldyr, som henta maten heilt sjølv på bakken og oppe i trea – ein aktivitet betre kjend som beiting. I DET BONDEEIGDE samvirket Nortura sitt I EI UNDERSØKING gjort for Agri Analyse i innspel til landbrukets krav i jordbruksforhandlingane, eit dokument som stort sett vert brukt internt, forklarar dei kvifor kostnadane ved inntransport av slakt ikkje aukar: «I tillegg til at det er satt i gang effektiviseringstiltak, er også produsentstrukturen i endring med større og mer rasjonelle enheter.» Deler av landet er altså ikkje rasjonelt lenger, og større einingar er meir rasjonelle sjølv for bøndene når det kjem til stykke. Korleis skal ein ta heile landet i bruk utan å bruke dei små, inneklemte områda? Er bonden som skal gå først gjennom det grøne skiftet klar over denne avgrensinga? DET ER NOK av naturlover i landbruket – men det politiske og juridiske systemet er ikkje blant dei. Vi har vent oss til å sjå systemet slik det står fram no, og vi venner oss til stadig meir: Å importere avlsmateriale til kylling- og eggproduksjon vente vi oss til i 1994, då importforbodet mot formeiringsmateriale til fjørfe vart fjerna. 2013, seier 72 prosent av dei spurte bøndene at betre inntekter frå jordbruket er viktigast for at dei skal klare å produsere meir på garden sin. 42 prosent treng tilgang på meir areal (fleire svar var mogeleg). Nedgangen i jordbruksareal i Noreg var drygt fem prosent frå 2005 til 2015. Det er sjølvsagt fem prosent for mykje, men likevel ikkje dramatisk om ein samanliknar med retninga på andre piler i jordbruket. Slår ein det saman med at 42 prosent av bøndene seier dei treng meir areal for å kunne produsere meir, ser ein at det reknestykket fort ikkje går opp – eventuelt fører med seg ein monaleg bondekapitalisme òg i framtida. Å AUKE arealet på ein gard aukar ikkje nødvendigvis den samla matproduksjonen i Noreg om ikkje produksjonen per arealeining aukar samstundes. Det hjelp heller ikkje på den største utfordringa bøndene har – betre inntekter. Betre inntekter frå jordbruket er ikkje mogeleg i ein bulkbasert volumproduksjon. Ein vert ikkje rikare av å byggje større fjøs – Sjølv blant bondeleiarar er det skilnad på festtaler og kvardagsspråk. ein får først og fremst meir gjeld, noko det konkurstruga jordbruket i Danmark er eit godt døme på. Dersom bondenæringa vel vekk statens invitasjon til ei vidare industrialisering, er ikkje framtida lagt opp for dei lenger. Då må dei skape han sjølve. NORSK MAT på norske ressursar kan syne seg å krevje store, kompliserte endringar. Det kan mellom anna innebere å ikkje nytte potensialet Norsk Raudt Fe, den dominerande norske mjølkekua, har til å mjølke 10.000 liter i året. I staden må ein kanskje senke avdråtten til 5000–6000 kilo per ku–liter, som kan mjølkast på eit minimum av innkjøpt kraftfôr med eit minimum av importerte råvarer. Det kan innebere at marknaden for – eller den offentlege støtta til – kylling ,som doblar vekta si fire gonger på ein og ein halv månad ved hjelp av soya frakta halve jorda rundt, ikkje lenger er der. For det hjelp ikkje å auke produksjonen i takt med vekst i innbyggjartalet dersom produksjonen er basert på utanlandske ressursar. Då vert ikkje sjølvforsyninga meir enn ei skinnforsyning.
© Copyright 2024